Dyffransow ynter amendyansow a "Kernowek"

Content deleted Content added
No edit summary
Linen 1:
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="300" style="margin-left: 1em"
! colspan="2" bgcolor="#ffdebb" style="font-size:110%"| ''KernewekKernowek, KernowekKernewek''
|-
| valign="top"|Kewsys yn:
Linen 27:
|SIL||CRN
|}
'''KernewekKernowek''' po '''KernowekKernewek''' yw yeth [[keltek]] [[Kernow]]. [[Bretonek]] yw y gar nessa, hag yma an dhiw yeth na, gans [[Kembrek]], ow kul an bagas [[Brythonek]] a'n kordh keltek.
 
Yma KernewekKernowek ow kevrenna 80% a'y erva selvenek gans Bretonek, 75% gans Kembrek, ha 35% gans an yethow [[Goedhelek|Godhelek]], [[Iwerdhonek]] ha [[Gwydhelek Alban|Gwydhelek an Alban]]. Yma Kembrek ow kevrenna 70% a'y erva selvenek gans Bretonek.
 
Avel [[yeth ranndiryel]] a Bow Kernow, yma KernewekKernowek dhe les dh'unn gre sodhogel, hag yma Konsel Kernow (''gwelewgh [[Politegieth Kernewek|Politegieth Kernow]]'') ow ri arhans rag hwarvedhyansow y'n yeth [[Dasserghyans Kernewek|dasserhyes]].
 
== Lien ==
:''Erthyglow leun a vanylyon: [[Lien KernewekKernowek]] ha [[Skriforyon anyn Yeth KernewekKernowek]].''
 
Yma dew vagas a oberow lien kernewekkernowek, herwydh an prys. An kynsa yw an lien hengovek, hag an nessa yw lien an [[Dasserhyans KernwekKernowek|dasserhyans]]. Manahow [[Eglos Katholik Romanek|gatholik]] ha pronteryon erel a skrifas oberow chyf a'n lien hengovek. An lien arnowydh yw askorras kenedhlogoryon hag erel a erviras gul devnydh a'n yeth. Y'n termyn ma, brassa yw korf an lien arnowydh ages an korf hengovek.
 
KernewekKernowek yw pupprys skrifys y'n [[lytherennek]] [[Latin|romanek]], mes war-lergh manerow pals. Yn KernewekKernowek hengovek, oberow liennek o skrifys yn peswar system dre vras: huni an ''Vocabularium Cornicum'' (KernewekKernowek Koth); huni a GernewekGernowek Kres (warbarth gans vershyon arbennek [[Radulphus Ton]]); huni a KernewekKernowek diwedhes a-dro dhe [[PennsansPensans|BennsansBensans]] ([[Thomas Tonkin|Tonkin]], [[William Borlase|Borlase]], an [[teylu Boson]] h.e.); ha huni a [[Edward Lhuyd]].
 
== Istori an Yeth ==
[[Restren:Kernow a'gas dynnergh 20050527.jpg|thumbnail|right|"Kernow a'gas dynnargh" yn KernewekKernowek ha [[Sowsnek]]]]
Yth esa trigoryon [[Breten Veur|Vreten Veur]] ow kewsel yeth [[keltek]] kyns termyn [[Iulius Caesar]]. An [[Rom]]anyon a asas an enys yn [[5es kansblydhen|410]], hag an [[Sowson]] a drevesigas yn [[Pow Sows]]. Kas [[Dyrham]] yn [[6ves kansblydhen|577]] a dhiberthas an Vrythonyon yntra "Brythonyon an Worlewin" (an [[Kembra|Gembroyon]]) ha "Brythonyon an Dehow" (an Gernowyon).
 
Yn [[10ves kansblydhen|936]] y tryghas luyow [[Æðelstan|Athelstan]] (an myghtern sows) bro Kernow hag apoyntya Dowr [[Tamer]] avel an amal ynter tus [[Dewnans]] ha'n Gernowyon. Yma nebes skrifennow '''KernewekKernowek Koth''' ow tydhya a'n oos ma, yn arbennek an ''[[Vocabularium Cornicum]]''.
 
An [[Pla Meur]] a hedhas Breten Veur yn [[14ves kansblydhen|1349]]. Yth esa kemmys ankow na dhaskavas niver a Gernowegoryon nevra hwath. Y'n degbledhenyow ow tos, y skrifas hwelow chyf a lien '''KernewekKernowek Kres''' – an ''[[Ordinalia]]'' ha ''[[Beunans Meriasek]]'' – yn [[Kollji Glasneth]] (sodhva a epskobeth [[Eglos Katholik Romanek|katholik]] [[Karesk]]). Mes yth esa an yeth hwath ow kelli hy hys. Kaws a [[Rebellyans an Lyver Pysadow]] yn [[16ves kansblydhen|1549]] o enebi an lyvrow pysadow [[protestant]] nowyth, skrifys yn [[sowsnek]] yn unnik.
 
'''KernewekKernowek Diwedhes''' a dhisplegyas yn [[17ves kansblydhen]] yn kevrangow [[Pennwydh]] ha [[Kerrier]]. Sempelheansow gramasek hag omgerdh fonologiek o gnasow arbennek an oos ma. Yth esa an skoler brythonek [[Edward Lhuyd]] yn Kernow ow studhya an yeth y'n furv dhiwedhes ma yn [[17ves kansblydhen|1700]]. Unn a'n diwettha Kernowegoryon aga mammyeth o [[Dolly Pentreath]] a [[Porthynys|Borthynys]]; hi a veu marow yn [[18ves kansblydhen|1777]].
 
A-dhia [[1904]], nebes aktivedhyon a omgemmeras kaskyrgh rag dyski, devnydhya ha dasvywa an yeth yn [[Dasserhyans KernewekKernowek]]. Yn [[1986]], an omsav KernewekKernowek a wodhevis fols yn tri bagas; mes ny lehas an niver a studhyoryon an yeth. Wosa kansblydhen a vywder tavosel, an yeth a gavas hy haswon gans [[Senedh an Rywvaneth Unys]] avel [[taves ranndiryel]] Gernow yn [[2002]].
 
== Studhyans ==
:''Gwelewgh [[Studhyansow KernewekKernowek]] rag rol a lyvrow gramasek, gerlyvrow, h.e.''
 
Y'n [[17ves kansblydhen]], [[William Scawen]] (1601-1689) o onan a'n kynsa [[tus]] a vynna kuntelles lavarow ha remenans an yeth KernewekKernowek. Nebes termyn wosa henna, y tisplegyas skol antikwaris [[Pennwydh]] a-dro dhe [[John Keigwin]], an [[teylu Boson]], [[William Borlase]], h.e. An skoler [[Kembra|kembrek]] [[Edward Lhuyd]] (onan a'n fondyers a studhyow [[Keltek]]) a obera warbarth gans eseli an bagas ma. Kansblydhen wosa henna ogatti, [[William Pryce]] (1725?-1790) a berhennogas hwithransow KernewekKernowek Lhuyd ha'ga dyllo avel ''Archaeologia Cornu-Britannica'' (1790). Rowedh meur esa dhe'n lyver ma y'n bledhenyow a-varr a studhyansow KernewekKernowek, kyns skoloryon dhe wodhvos bos Lhuyd an awtour chyf.
 
Attendya an taves KernewekKernowek a wrug moy ha moy a akademedhyon y'n [[19ves kansblydhen]].
[[Edwin Norris]] (1795-1872) a dhyllas an ''[[Ordinale]]'' yn [[1859]] (''The Ancient Cornish Drama''), warbarth gans treylyans [[Sowsnek]] ha gramasek KernewekKernowek. [[Whitley Stokes]] (1830-1909), den laha a [[Ynys Iwerdhon|Iwerdhon]], o den a boos yn studhyansow Keltek; dyllansow ''[[Gwreans an Bys]]'' ha ''[[Beunans Meriasek]]'' ev a wrug warbarth gans gerva a 2000 ger. An skoler [[Breten Vyghan|bretonek]] [[Joseph Loth]] (1847-1934) a studhya Bretonek ha Kembrek warbarth gans KernewekKernowek. Ev a dhylla lies erthygel a-dro dhe'n yeth Kernewek yn ''Revue Celtique''. [[Henry Jenner]], kynsa hembrenkyas an [[DasserghyansDasserhyans KernewekKernowek|dasserhyans]], a avowys Loth ha Stokes avel ragresegedhyon a res dhodho. ''[[Llawlyfr Cernyweg Canol]]'' o gramasek KernewekKernowek Kres gans [[Henry Lewis]] hag esa dhe les dhe [[A.S.D. Smith]] ha Kembregoryon erel. Revd [[Robert Williams]] a skrifas ''Lexicon Cornu-Britannicum'' (gerva) yn [[1865]], ha Dr [[Frederick W.P. Jago]] unn gerlyver Sowsnek-KernewekKernowek yn [[1885]].
 
Gramasek ha gerva KernewekKernowek o materow alhwedhel sertan rag gedyoryon an Dasserhyans: Jenner, [[Hal Wyn]], [[Mordon]], [[Caradar]], h.e. Yma [[Ray Edwards]], [[Oliver Padell]], [[Nicholas Williams]], [[Richard Gendall]] ha [[Ken George]] ow pesya aga hwithransow bys an dedhyow ma. A-der an Dasserhyans, kevrohow notadow dhe studhyansow an yeth KernewekKernowek a wrug [[Paula Neuss]], [[Brian Murdoch]], [[Lauren Toorians]], hag erel.
 
== Fonologieth ==
Yma lies tybyans a-dro dhe fonologieth KernewekKernowek a'n eyl oos ha'n aral, ha nyns eus unnveredh war lies poynt posek. Yn-mysk an skoloryon ow studhya an maters ma lemmyn, y tegodh notya [[Nicholas Williams]], [[Ken George]], [[Charles Penglase]], [[Richard Gendall]] hag [[Ifan Wmffre]].
 
War-lergh [[Ken George]], fonologieth KernewekKernowek a-dro dhe [[16ves kansblydhen|dermyn]] ''[[Bywnans Meryasek]]'' a via moy po lyha yndella:
 
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 103%; text-align: center; font-family:{{IPA fonts}}; font-family /**/:inherit; text-decoration:none!important"
Linen 103:
Notyewgh George dhe brederi bos {{IPA|/kʷ, gʷ, ʍ/}} bagasow kesonennow: {{IPA|/k+w, g+w, h+w/}}.
 
Ny grys Nicholas Williams bos dyffrans ynter {{IPA|/o/}} hag {{IPA|/ɔ/}} yn KernewekKernowek Kres, naneyl ynter {{IPA|/i/}} hag {{IPA|/ɪ/}}. Hwath pella, [[Mordon]] ha skoodhoryon [[Kernewek Unys]] a-lemmyn na grysa bos dyffrans ynter {{IPA|/œ/}} hag {{IPA|/y/}} yn KernewekKernowek Kres.
 
Yma [[Iwan Wmffre]] ow terivas bos fonologieth [[Kernewek Diwedhes]] yndellma:
Linen 142:
 
== Gramasek ==
KernewekKernowek a'n jeves lies poynt gramasek hevel dhe yethow Brythonek ha Keltek erel – rewlyans selvenek a lavarow VSO, treylyansow, kesyewa rag-geryow<!-- conjugating prepositions -->, <!-- formation of genitives by adposition --> h.e.
 
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 103%; text-align: center;"
Linen 173:
 
== An Dasserhyans ==
''Erthygel leun a vanylyon: [[Dasserhyans KernewekKernowek]]''
 
DydhyowDedhyow alhwedh a dhasserhyans an yeth:
* [[1904]]: [[Henry Jenner]] a dhyllo ''[[Handbook of the Cornish Language]]'', hwel kynsa an Dasserhyans arnowydh
* [[1928]]: gwrians [[Gorsedh Kernow]]
Linen 181:
* [[1938]]: ''Cornish-English Dictionary'' gans R Morton Nance a omdhiskwedh (yn KU)
* [[1951]]: [[A.S.D. Smith]] a skrif ''Trystan hag Ysolt'' (yn KU)
* [[1984]]: [[M. Bennetto]] a skrif ''[[An Gurun Wosek a Geltya]]'', an kynsa romans (hag unnik) yn KernewekKernowek
* [[1986]]: [[Richard Gendall]] a sel '''Kernewek Nowyjya''' ('''''Curnoack Nowedga''''')
* [[1986]]: [[Ken George]] a re y dhesin rag lytherenans dasfurvys, '''Kernewek Kemmyn''', dhe [[Kesva an Taves Kernewek|Gesva an Taves Kernewek]] y'n hwel ''Pronunciation and Spelling of Revived Cornish''
* [[1992]]: ''Gerlyver Kernewek Kemmyn: An Gerlyver Meur'' gans Ken George a omdhiskwedh yn KK