Dyffransow ynter amendyansow a "Silikon"

Content deleted Content added
Brwynog (keskows | kevrohow)
No edit summary
Brwynog (keskows | kevrohow)
No edit summary
Linen 1:
{{Taklow| fetchwikidata=ALL | suppressfields= * | image2 = Si-TableImage.svg }}
 
Elven gymyk niver 14 y'n [[An Vosen Beriodek|Vosen Beriodek]] yw [[Silikon|silikon]]. Y furvell gymyk yw '''Si'''. An hanow a dheu dhyworth an ger Latinek[[Latin]] ''silex'', ow styrya kelester. Usys veu silika avel kelesterow dhe wul an toulys kynsa. Essensek dhe nebes eghennow kepar ha diatomow ha spongow yw silikon avel silikon dioksid po silika (SiO<sub>2</sub>). Gwrys yw aga kesweythowhesweythow dhyworth silika. Gwirhaval yw y vos essensek dhe dus ynwedh. Nyns yw silikon ha'y gesstoffow gwenonek. Y'n gwettha prys, mars anellys yw anellys perthyglow munys dhea silika y'n skevens, i a wra kawsya silikosis. Arwodhow yw anellans ronk, pasa ha fyllel anella. Kemmyn o an dises yn-mysk tus val asbestos, oberoryon lesterva ha gweythvaow fronnow kerri neb a wre usya asbestos. Usys yw an kesstoff silikon dhe wul ympyansow [[bronn]].
 
Yn 1800 [[Syr Humphrey Davy]] a leveris silika dhe vos kesstoff, nyns elven avel leveris Lavoisier. Mes ny yllis digelmi an elven gans elektrolysans. Diskudhys veu silikon gans Jöns Jacob Berzelius (1779-1848) yn [[Stockholm]] yn 1824. Kevys yw silikon yn lies furv dres an norvysNorvys. PolsPals yw tewes avel pennfenten silika. Balweyth re beu kowlwrys rag monow silikon avel talk (yn [[Ostri]], [[Itali]] hag [[Eynda]]), ha mika (yn [[Kanada]], an [[Statys Unys]] ha [[Brasil]]). YmaYth yw furvow erel silika mar danow i bos pur gostek, rag ensampel opal hag amethyst.
 
An diwysyans drehevel a wra kregi war dewes ha lim (kalsiom[[kalciom]] silikat), ha gul [[gweder]] ynwedh. Silikon fest pur yw usys yn mikroaskloskorrasklos rag jynnow amontya. Karborundum (silikon karbid - SiC) yw ogas dhe galetter adamant, hag usys yw avel daffar eskravus.
 
Gwrys yw kroghen an Norvys gans lies moon silikon kepar ha [[men growan]]. Poos atomek silikon yw 28.09, y boynt teudhi yw 1410°C ha'y boynt bryjyon yw 2355°C. Y dhosedh yw 2.3kg an liter. Hanter-alkan yw silikon. Glas-loos yw y wrysow gans lenter metelyek.
 
==Mirva==
Linen 13:
Restren: 20110123_185042_Diatom.jpg |skeusennik|Kesweyth silika diatom
Restren: Jöns_Jacob_Berzelius.jpg |skeusennik|Jöns Jacob Berzelius
Restren: Microchips.jpg |skeusennik|MikroasklosKorrasklos
Restren: The_Cheesewring.jpg |skeusennik|An Keuswask yn [[Kernow]], gwrys a'n men[[Men growan|ven growan]]
Restren: Amethyst_close_cropped.jpg |skeusennik|Amethyst
Restren: Feuersteinaxt.jpg |skeusennik|Bool kelester a'n Oos Neolithik