Dyffransow ynter amendyansow a "Tektonieth plattys"
Content deleted Content added
klass |
No edit summary |
||
Linen 6:
[[Restren:Global plate motion 2008-04-17.jpg|skeusennik|250px|right|Gwayans plattys tektonek ollvysel]]
'''Tektonieth plattys''' yw tybyans [[Dororieth|dororieth]]. Ev a dhispleg gwayans yn lithosfer an Nor: hemm yw, krestennen ha rann wartha mantel an Nor. Rynnys yw an lithosfer yn plattys, re anedha pur vras ow komprehendya brastiryow dien. An ger tektonieth a dheu dhyworth an [[Latin]] Diwedhes ''tectonicus'', dhyworth an [[Grew|Greka Koth]] τεκτονικός hemm yw "ow tochya drehevel". An tybyans re dheuth dhyworth tybyansow kyns kepar ha dryftyans an brastiryow (devisys gans Alfred Wegener) a-dhia dalleth an 20ves kansvledhen. [[Dororydh|Dororydhyon]] Harry Hess, Robert Dietz a Bennskol Princeton ha Robert Coats a Arhwithrans Dororiethel an [[Statys Unys]] a dhiskudhas an argerdh lesa gweli an mor y'n 1950ow ha 1960ow, ha wosa henna recevys veu an tybyans gans an gemeneth dhororiethel ollgemmyn.
Tommder dhyworth an mantel yw pennfenten an nerthedh a lew tektonieth plattys, mes fatel wra hemm ober nag yw konvedhys poran. An brassa rann a dhororydhyon a grys poster plat yw tansugnys dhe denna an plattys a-les.
Linen 18:
Yma diw eghen a blattys tektonek:keynvorek ha brastiryel.
Plat keynvorek yw plat tektonek war woles an keynvor, gwrys dre vras a [[Karrek|garrygi]] mafik, rych yn [[Horn|horn]] ha [[Magnesiom|magnesiom]]. Moy tanow ages an grestennen vrastiryel yw (dell yw usys le ages 10 km a dewder) gans moy a dhosedh. Yowynkka yw ynwedh. Pan wrello
Plat brastiryel yw an rann dew a grestennen an Norvys a furv an brastiryow. Yma dhe garrek vrastiryel le a dhosedh ages karrek geynvoryek. Gwrys ynsi dre vras a garrygi felsik kepar ha [[men growan]] komposys a [[Silikon|silika]], [[Aluminiom|aluminiom]], [[Sodiom|sodiom]] ha [[Potassiom|potassiom]]. Bythkweth yw distruys plattys brastiryel. Furvyes veu an kottha karrygi nans yw 4 bilvil a vledhynnyow. Plattys keynvoryek a worher a-dro dhe 71% a enep an Norvys, gans 29% ow pos plattys brastiryel.
=== Tewder an plattys ===
Linen 30:
=== Gwayans plat ===
An lithosfer a gonsist a plattys tektonek. Yma seyth plat meur ha lies unn byghan. I a way war benn an asthenosfer. Amal plat yw may hwra dew blat metya. Pan hwarvo gwayans, an plattys a yll kawsya menydhyow, dorgrysow, loskvenydhyow, keynow kres an keynvor ha kleudhyow keynvoryek, ow krog war an fordh a way an plattys.
# Amal keskeveryel: dew blat a way an huni tro’ha y gila. Treweythyow unn plat a way yn-dann plat aral, argerdh henwys tansugna. Pan wrello plat keynvoryek kesskwatya plat brastiryel, an plat keynvoryek a way yn-dann an plat brastiryel drefen y vos poosa. Emlow keskeveryel a yll furvya menydhyow ha loskvenydhyow. Ensamplow yw
# Amal dargeveryel: dew blat a wra gwaya a-les. Magma dhyworth an mantel a herdhya ynter an dew blat ha yeynhe, ow furvya tir nowydh. I a furv dorgrysow ha kleudhyow. Keynow kres an keynvor ha Nans Fols Afrika yw ensamplow.
# Amal treusfurv: dew blat a way an eyl tu hevelys dh'y gila.I a furv dorgrysow. Fowt San Andreas yn [[Kaliforni]] yw unn ensampel, [[Mordir Nowydh]] ensampel aral.
Dorgrysow, gweythres loskvenydhyek, drehevel menydhyow ha furvyans kleudhyow keynvor a hwer a-hys emlow plattys. Gwayans an plattys a wra varya ynter 1-4 cm an vledhen yn Keyn Kres an [[Keynvor Iwerydh]] (mar uskis avel tevyans ewines) ha 10 cm an vledhen yn acheson an Plat Nazca.
== Plattys meur ==
|