Kleves

Ensampel a	kleves
Klass	kudyn yeghes, biological process
Konter a	yeghes
Acheson	Maynor kawsya kleves
Synsys ynno/i	congenital disorder, acquired disorder
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Kleves po studh medhegel yw studh anyagh may hwer neppyth drog dhe'n korf denel po brys. Klevesow a yll kawsya payn, rannow a'n korf dhe lettya oberi an fordh ewn, po mernans. An ger kleves treweythyow a gomprehend:

rannow a'n korf bos shyndys,
lettys yw re a allasow an korf,
kudynnow po syndromow medhegel,
klevesansow gans korrorganedhow kepar ha bakteria po virusys,
omgleves anyagh, kepar ha godhevel payn po omglewes tomm (gelwys arwodhow),
shapys anusadow a rannow korf.

Skilys golegi

Y hyllir lies tra kawsya kleves. Treweythyow bakteria a dheu a ji a'n korf dre voos, dhowr po ayr. Y hyllir nebonan bos klevesys gans maynoryon kepar ha bakteria, virysys po fongow. Ynwedh, kawsys yw kleves dre voos drog po koth a gomprehend bakteria hag erel. Treweythyow an bakteria a askor kymygennow po gwenennyow a gaws an kleves.

Onan a'n skilys moyha kemmyn a gleves yw yeghesweyth drog ha fowt a dhowr glan. Re glevesow merwel kepar ha malaria yn ranndiryow trovannel an bys yw lesys gans moskito. Enevales a leskleves yw henwys vektors. Yma lies vektow, ow komprehendya bulhornes, torak ha hwann.

Genys yw nebes gans klevesow genynnek. An re ma yw klevesow drefen kamm po treylyans yn DNA an person. Ensampel a dreylyans yn DNA yw kanker. Bewa po oberi yn kerghynnedh anyagh ynwedh a yll kawsya klevesow. Klevesow yw moy kemmyn yn hen dus.

Dyghtyansow golegi

Gweresys yw nebes klevesow gans medhegnethow. Yn fenowgh gwellhes yw klevesans gans gorthviotigow, mes defens gans an bakteria yw kudyn usi owth ynkressya. Gweresys yw nebes klevesow gans leuvvedhegneth, mes ny yllir gweres pub kleves gans medhegneth po leuvvedhegneth. Res yw dyghtya nebes klevesow dres bewnans oll, hemm yw, klevesow anhedhek (Sowsnek - chronic, po ow turya rag hir) yns i. Ensampel a gleves anhedhek yw kleves melys. Y hyllir dyghtya arwodhyow kleves melys mes ny yllir bos delivrys dhyworto. Tus a dhyght klevesow dell yw usys yw gelwys medhogyon.

Lestans golegi

Prevys yw pobel rag nebes klevesow hag yw kemmyn po pur dhrog ha na dhiskwedh arwodhow hogen. Mars yw kevys an klevesow ma a-varr, y hyllir aga dyghtya kyns i dhe gawsya kudynnow. Ensampel via previ benen rag kanker an konna brys (cervix) gans prov. Mars yw an kanker diskudhys a-varr, y hyllir y yaghhe. Mars yw kevys diwettha, mernans yw an sewyans dell yw usys.

Ensampel aral yw immunheans. An tybyans yw dhe wul an korf parys rag kleves. An korf a'n jeves y dhefens y honan erbynn klevsow henwys an kevreyth immun. Gnas arbennek an kevreyth immun yw y allos dhe berthi kov klevesow. Mars yw person klav ha yaghhe, an kevreyth immun a wra stoff henwys gorthkorfow a omladh an kleves mar dheu arta dhe'n person.

An gorthkorf yw komparek dhe unn kleves yn unnik. Ensampel yw an brygh rudh kawsys gans virus. Furv klor a'n virus yw res dhe'n person (flogh dell yw usys) nag o klav gans an brygh rudh bythkweth. Hemm a gaws an kevreyth immun dhe askorra gorthkorfow er y bynn. Mar hwra an keth person kestava an keth virus y'n termyn a dheu, kevreyth immun an person a vynn perthi kov hag omladh an virus.

Rag difresyans dhe vos dhe les:

Res yw diskudha ha lettya an kleves a-varr.
An kleves a dal bod kemmyn po es y aswon.
Y tal dhe’n prov rag an kleves bos es, oberi pup kentel heb pystiga tus.
An kowethas yw adhyskys ha gallos aswon an arwodhow moyha kemmyn rag nebes klevesow.
Y tal dhe’n dyghtyans rag an kleves bos saw hag es y gavos.

Epidemionieth golegi

Epidemionieth yw an studhyans a skilys klevesow. Nebes klevesow yw moy kemmyn rag pobel gans gnasow kemmyn, avel devedhyansow doroniethel po socyologiethek hevelep, boos po kenedhlogeth. Heb hwithrans epidemionethel da, nebes klevesow a yll bos kales dhe dhiskudha ha henwel. Possybyl yw dhe gemyska dew gleves. Ytho epidemionieth yw pur bosek rag konvedhes fatel yllir agan gwitha erbynn virusys, gwenonnow ha bakteria.

An person aswonys avel tas epidemionieth yw Archibald Leman Cochrane CBE (12 Genver 1909 – 18 Metheven 1988). Genys veu gans porfyrya, kleves genynnek. Ev a wrug hwithrans a-dro dh’y deylu rag konvedhes dhyworth py skorren y teuth.

Rol a glevesow gans henwyn Kernewek golegi

Hanow Sowsnek	Hanow Kernewek	Skila
Acne	Kuriegi	Genynnek
AIDS	Syndrom Immunodifyk Akwirys	Virus
Anthrax	Anthraks	Bakteriom
Asthma	Asthma	Genynnek ha kerghynedhel
Beriberi	Beriberi	Fowt a vitamyn B2
Bronchitis	Bronkitis	Virus
Bubonic plague	Pla bubonek	Bakteriom
Cerebral palsy	Palsi a’n ympynnyon	Damach dhe’n ympynnyon
Chickenpox	Brygh yar	Virus
Cholera	Terthen skit	Bakterium
Cirrhosis	Kaletter an avi	Goreva
Cold (Coryza)	Anwos	Virus
Covid 19	Kurungylgh 19	Virus
Diabetes	Kleves melys	Fowt askorrans insulin y'n pankreas
Diphtheria	Diftheria	Bakteriom
Eczema	Klavor gleb	Alergedh
Epilepsy	Epilepsi	Anwodhevys
Gastroenteritis	Fagel kolodhyonen	Virus, Bakteria po fong
German measles	Brygh Almayn (rubella)	Virus
Goitre	Hwedh lonk	Fowt a thyroksin
Gonorrhoea	Hasliv	Bakteriom
Heart disease	Kleves an golon	Bewedh
Hepatitis	Kleves avi	Virus
Herpes	Ereras	Virus
Influenza	Flou	Virus
Jaundice	Kleves melyn	Nivelyow ughel a vilirubin
Leprosy	Klavor	Bakteriom
Malaria	Malaria	Arvil
Measles	Brygh rudh	Virus
Mumps	Penn sagh	Virus
Pleurisy	Kennen skevens	Virus
Pneumonia	Niwmonia	Virus
Polio	Palsi fleghes	Virus
Porphyria	Porfyrya	Genynnek
Psoriasis	Skansgroghen	Genynnek
Rabies	Koner	Virus
Rheumatism	Remm	Varyansek
Rickets	Legh	Fowt a vitamyn D
Scarlet fever	Kleves kogh	Bakteriom
Schizophrenia	Skitsofrenia	Genynnek?
Scrofula	Kleves an myghtern	Bakteriom
Scurvy	Kleves mor	Fowt a vitamyn C
Shingles	Eresas	Virus
Smallpox	Brygh	Virus (Difeudhys)
Syphilis	Pockys Frynk	Bakteriom
Tetanus	Genbalsi	Bakteriom
Thrush	Kann	Fong
Tuberculosis	Pla gwynn	Bakteriom
Typhoid	Tarthen vrith	Bakteriom
Whooping cough	Pes garm	Bakteriom
Yellow fever	Tarthen velyn	Virus drefen bros moskito