Dowrgleudh Sen Kolom

An Dowrgleudh Sen Kolom, treweythyow aswonys avel Dowrgleudh Edyvean (Sowsnek: Saint Columb Canal; Edyvean Canal), o towlen dowrgleudh astelys yn Kernow a veu desinyes dhe garya tewes mor dh'y dhevnydhya avel teyl. Y feu awtoritys yn 1773 hag yth yw possybyl rann anodho dhe vos devnydhyes a-dro dhe 1780.

Gwastas Goleder dhe dreth Lostyn Glas.

Isotri

Kensa profyans an dowrgleudh o gans ynjynor Kernowek John Edyvean yn 1773. Y dybyans o dhe vyldya dowrgleudh a Borth Gluwyan dre bluwow a-bervedh y'n pow ha dhana dehweles dhe Dewyn Blustry. Y borpoas o ynperthi tewes mor, gommon ha meyn rag teylhe ha gwellhe tir. Edyvean a gavas Reyth an Governans war galan mis Ebrel 1773 a ros awtorita a dhowrgleudh 30 mildir (48 km), kyn ev dhe apperya klorek dhe gammgemeres pandr'a leveris rag an towlow dhe vos rag dowgleudh 13 mildir (21 km). An ynjynor John Harris a ros dustuni dhe gessedhek senedhek dhe surhe reyth rag an dowrgleudh, an kost anodho o estemyes dhe vos yntra £5,000 ha £6,000. Edyvean a dowlis arghasa'n kostow y honan.

Oberansow a dhallathas yn 1773, ha diw rann a veu byldyes. Yth esa gans an dhiw gwastas goleder dh'y junya gans glann an mor, mes ny veu'n dowrgleudh gorfennys byth. Y hevel bos rann an soth, a Lostyn Glas dhe Vrynn Riel ogas dhe Sen Kolom Woles, dallethys yn kensa. An rann ma a holyas an kettres 100 tros-hys (30 meter) hag o dew vildir (3.2 km) a-hys, mes martesen ny veu devnydhyes awos bos problemys ha'n dowrgleudh ow perthi dowr awos gweres tewesek. Rann an north, a Benn Trenans ryb Porth Gluwyan, a holyas kettres 200 tros-hys (61 meter), a worfennas dhe Dhowrgwynn, le may feu lenwys gans Dowr Melynheyl. Edyvean a argemmynas rag 50 den abel y gorf yn 1776, a vynnsa bos pes 14 dinar (6 dinar y'n jydh hedhyw) pub dydh dhe gleudhya'n hyns-dowr. An rann ma o neb 4.5 mildir (7.2 km) a-hys hag y feu devnydhyes rag diw po teyr bledhen. Y hevel Edyvean dhe spena brassa rann y fortun war an ragdres, hag arghans y hwor ynwedh. Orth konvedhes y vos diwirhaval dhe dhaswaynya meur anodho, an ragdres a veu forsakyes, hag y ferwis y'n 1780ow.

Akont a oberans onan an gwastasys goleder a veu dyllys yn Cyclopaedia A. Rees yn 1805. Y teskrifas gwastas goleder serth esa gorherys gans prennyer. An skathow-tubb pedrek a veu dres dhe benn an dowrgleudh le may feu penn bleyn an skath fastyes orth medynor, ha penn keyn a vey fastyes orth lovanow. An lovanow a bassyas dhe ros ha dromm esa oberys gans jynn-mergh. Ha'n skath ow pleynya yn-bann, an karg a veyn a rolyas yn-nans an prennyer dhe'n treth a-woles. Y tevnydhyas an ros ha'n dromm dhe denna kistyow a synsas glow po tewes yn-bann a'n treth, dhe vos kargys y'n skathow.

Yn 1829, Richard Retallick, negesydh a Lyskerrys, a dhasserghas tybyans a dhowrgleudh yntra Sen Kolom ha Porth Gluwyan, esa rann a ragdres brassa dhe wul an porth gwiw rag devnydh yn misyow an hav. Y ros prospektus, mes avonsyans pella vyth na veu gwrys.

Hyns

Dowrgleudh skathow-tubb a dhevnydhyas gwastasys goleder yn le lokyow dhe janjya nivelyow o'n hyns dowr. Rann an north a dhallathas dhe Benn Trenans, war an alsyow dhe'n north a Borth Gluwyan, ha holya hyns an Nans Melynheyl dhe'n est. Awos y vos war nivel ughella es an avon, yth esa res a bassya lies gover amal, hemma a veu gwrys dre vyldya gwaregow bras dhe-ves a'n avon, rag gwitha nivel an dowrgleudh. Brassa rann an hyns yw gweladow war vappa Ordnance Survey 1888, hag yma lies rann gweladow hwath war vappys arnowyth. An kensa gwarak o war-tu ha Trenans, gorherys gans chiow yn Porth Gluwyan lemmyn, mes an kettres 200 tros-hys (60 meter) a dhiskwedh y hyns nesogas. Dhe'n est a Borth Gluwyan o gwarak aral, a-dro dhe gevres a benngoverow ha gover, usi gweladow hwath ogas ha Bargen Tir Merdhin, tyller istorek Moreland. Dhe'n north a Velyn Retorrick, lergh a hol an hyns rag neb pellder, dhana yth esa gwarak aral dhe ostya'n gover a fros dhe'n soth ha junya'n Dowr Melynheyl a-ugh dhe'n melyn. Wosa treusi'n fordh a Lannhernow Bian dhe Lannhernow Woles, an lerhow a-do dhe Vargen Tir Nowyth ha Lannvian Wartha, ha dhe'n north a Gwithva Natur Lannvian Woles, a hol hyns an dowrgleudh.

An hyns a besyas dhe'n est, ow tremena dhe'n soth a vyldyansow dhe Drevedras, rag treusi'n fordh Densel Woles dhe Velinji. Lergh hanter-kylgh a dhiskwedh an hyns, usi kemerys gans hyns-margh dhe'n est a Velinji, wosa treusi gover amal aral. An dowrgleudh a dhrehedhas Plansva Menadew, ha pesya a-hys amal an north, le may hedhas, neb 0.5 mildir (0.8 km) dhe-ves a Dhowrgwynn.

Rann an soth a dhallathas dhe Lostyn Glas, le mayth yw tyller an gwastas golder hwath gweladow yn amal an alsyow. Yth eth dhe'n est, kyns kamma dhe'n soth ha dhana dhe'n north a-dro dhe Borthveur ha Porth Gwartha, lemmyn rann a Dewyn Plustry. A Borth, y treylyas dhe'n est, ow holya'n kettres 100 tros-hys (30 meter). Y hyns yw markyes gans lies or ke hag ow neshe Sen Kolom Woles. Pons derowel a gar an hyns-kerdhes a Sen Kolom Woles dhe Bennros dre hyns an dowrgleudh. Y treylyas dhe'n soth-est dhe dhrehedhes Hyns an Priorji, ha dhana pesya dhe'n est war-tu ha Melyn Riel. Ogas dhe dhibarthva Fordh an Priorji ha'n A3059 Fordh Riel, y treylyas dhe'n soth, dhe worfenna le may kas an fordh vian dhe Heydhlan Riel an A3059.

Hedhyw

Kenskrif gwitha hendhyskoniethel a veu gwrys yn 2008 pan vynnas Dowr Soth West daskorra piblinen skoll dhe Borth. Rann der an dowrgleudh a dhiskwedhas, kyn feu gwrys kensa kowansow dhe wul terras, ny veu gorfennys an dowrgleudh dhe'n tyller na. Dell leveris a-ugh, y holir meur a hyns north an dowrgleudh gans lerghow-kerdhes hedhadow ha bos rannow y'n soth gweladow hwath, yn unn gomprehendya pons koth usi ynkleudhyes yn-dann ge.