Hyns-horn Corris

Hyns-horn kledhrennow kul 2 droos-hys 3 meusva (686 mm) war an or yntra Pow Merioneth (Gwynedh a-lemmyn) ha Pow Trevaldwynn (Powys a-lemmyn) yn Kres Kembra yw an Hyns-horn Corris (Kembrek: Rheilffordd Corris, Sowsnek: Corris Railway).

Kilva

An linen a veu ygerys yn 1859 hag y ponyas a-dhyworth Derwenlas, soth-est a Vachynlleth war-tu ha'n north dhe Gorris ha wosa henna dhe Aberllefenni. Skorrow eth dhe'n mengleudhyow legh dhe Gorris Wartha, Aberllefenni hag an mengleudhyow unnek a-dro dhe Ratgoos ha hwelyow erel a-hys an Nans Dulas.

Y feu deges an hyns-horn yn 1948, mes Kowethas Gwithans a veu selyes yn 1966. Wor'talleth yth oberas avel gwithti, mes yn 2002 rann verr an linen yntra Corris ha Dibarthva Mespooth (Maespoeth) veu ygerys arta. Lemmyn yth ober an hyns-horn avel tennvos havysi. Jynn ethen nowyth a veu byldyes rag an hyns-horn py a entras oberyans yn 2005. Dew jynn a'n hyns-horn derowel re beu gwithys dhe'n Hyns-horn Talyllyn.

Nasyow anusadow an hyns-horn

Gwel a'n kledhrennow gwithys dhe Gorris ow mires war-tu ha Dibarthva Mespooth.

Yma dhe'n hyns-horn lies nas anusadow.

Geyj an linen, 2 droos-hys 3 meusva (686 mm) yw treweythus, yth o rennys gans tri hyns-horn aral y'n RU: an Hyns-horn Talyllyn ha'n Hyns-tramm Pymlymon ha Havan usi keffrys yn Kembra, ha Hyns-horn Skav Campeltown ha Machrihanish yn Alban.A'n re ma nyns usi saw an Hensi-horn Talyllyn ha Corris hwath yger.
Awos ev dhe dhalleth avel hyns-tramm margh hag ev dhe yskynna dre'n nans Dulas gwynsek ha kul, yth esa kammow pur strooth dhe'n linen. Yth esa dhe'n kochys gwreydhek peder ros yn-unnik, grondyes war gochys a-dhyworth hensi-tramm trevek. An re ma a veu dasdhrehevys dre worra dew gocha penn dhe benn war is-framm hirra.
Pur gul o gorsavow an hyns-horn, keffrys drefen doronieth an linen, pub onan o a-est dhe'n kledhrennow, ytho yth esa darasow an kochys ha'n jynnow war an amal na yn-unnik.
Yth esa tohow dhe worsavow Corris ha Machynlleth, nyns esa usadow war hensi-horn an par ma yn Breten Veur. An penn-hyns a bonyas yn-dann an to dhe Gorris. Dhe Vachynlleth yth o an to dres keyn an tren.

Hyns

Mappa a Hyns-horn Corris (yn Sowsnek).

Gorsavow ha Gortaow

Merkyewgh - treylyansow Kernowek a'n henwyn re beu res yn bold gans an henwyn Kembrek/Sowsnek gwreydhek ynter an krommvaghow pan yw possybyl.

Kay Ward (Cy: Cei Ward, En: Ward Quay).

Kay war an Avon Devi dhe Vorbenn. Hemma o an penn-tyller treusworhella rag an hyns-tramm gwreydhek. Deges a veu y'n 1860ow.

Kay Diwotti Isella (Cei Tafarn Isa) ha Kay Ellis.

Kayow war an Avon Devi dhe Dharlas (Derwenlas) le may feu legh kergys dhe worhelyon. Deges y'n 1860ow pan veu treghys kamm an avon dre dhrehevyans an Hyns-horn Aberystwyth hag Arvordiryow Kembra.

Machynlleth

Penn-tyller treusworhellans legh ha gorsav kesjanj gans Hensi-horn Kambri.

Yet Korlann (Ffridd Gate) rag Llanwrin.
Treusva Park an Dar (Cy: Croesfan Doldderwen, En: Doldderwen Crossing)
Liwji (Lliwdi)
Loongwern (Llwyngwern) rag Pantperthog.
Eselkulyek (Esgairgeiliog) rag Ceinws.
Dibarthva Mespooth (Cy: Cyffwrdd Maespoeth, En: Maespoeth Junction)
Corris
Bernwynn (Garneddwen)
Aberllefeni

Skorrow ha Hensi-tramm

Yth esa lies skorr dhe'n Hyns-horn Corris, meur anedha a veu byldyes dhe dhyghtya'n mengleudhyow legh a-hys y hyns. An penn-skorrow o:

Hyns-tramm Mengleudh Loongwern
Hyns-tramm Mengleudh Legh Era
Hyns-tramm Corris Wartha a-dhyworth Dibarthva Mespooth dhe'n mengleudhyow a-dro dhe Gorris Wartha.
Lergh-gwitha Melin Matthi ogas hag Aberllefenni a dhyghtyas Hwelyow Emaylheans Legh an Magnus.
Hyns-tramm Mengleudh Aberllefenni a junyas an melin legh gans an tri megleudh.
Hyns-tramm Ratgoos a bonyas dhe'n north a Aberllefenni ha dyghtya Mengleudhyow Ratgoos ha Kemerow.

Nyns o saw an Hyns-tramm Mengleudh Aberllefenni a veu oberys gans jynnow hag y'n 1970ow hag y'n 1980ow y feu oberys gans jynn-tenna. An skorrow erel a veu oberys gans gravedh ha myrgh.

Mengleudh Aberllefenni

Mengleudhyow a dhyghtyas gans an hyns-horn

Mengleudh Loongwern
Mengleudh Rhiw'r Gwreiddyn
Mengleudh Era Quarry ha Hwelyow legh dhe Eselkulyek
Mengleudh Abercorris
Mengleudh Gaewern
Mengleudh Braichgoch
Mengleudh Abercwmmeiddaw
Mengleudh Legh Aberllefenni
Mengleudh Kemerow
Mengleudh Ratgoos

Jynnow

Hyns-horn derowel

Jynnow a bonyas war an Hyns-horn Corris yntra 1878 ha 1948 (nyns esa dhedha henwyn war an linen Corris) :

Niver	Imach	Byldyor	Eghen	Niver Hwel	Byldyes	Merkyansow	Studh a-lemmyn	Tyller a-lemmyn
1		Hughes Falcon Works	0-4-2 DD	324	1878	0-4-0 DD wor'talleth. Skrappyes yn 1930.	Skrappyes	N/K
2		Hughes Falcon Works	0-4-2 DD	322	1878	0-4-0 DD wor'talleth. Skrappyes yn 1930.	Skrappyes	N/K
3	Sir Haydn ow kodriga orth an Hyns-horn Corris gwithys.	Hughes Falcon Works	0-4-2 DD	323	1878	Bdlyes avel 0-4-0 DD wor'talleth. Y fey dasdhrevevys yn 1927 ow tevnydhya darnow pub tri jynn Hughes. Prenys a veu gans an Hyns-horn Talyllyn yn 1951 ha henwys Sir Haydn.	Ow pos ewnhes	Hyns-horn Talyllyn
4	Edward Thomas war an Hyns-horn Talyllyn.	Kerr Stuart	0-4-2 DD	4047	1921	Klas tattoo, prenys gans an Hyns-horn Talyllyn yin 1951. Dhana henwis Edward Thomas.	Oberadow	Hyns-horn Talyllyn

Hyns-horn gwithys

Jynnow re beu prenys rag an hyns-horn a-dhia 1967 ow holya patron nivella an hyns-horn gwreydhek. Ymons:

Niver	Imach	Hanow	Byldyor	Eghen	Niver Hwel	Byldyes	Merkyansow	Studh a-lemmyn	Fronnow-ayr (rag trenow trethysi)
5		Alan Meaden	Motor RailSimplex	4wDM	22258	1965	Prenys 1974. Henwis rag selyer an gowethas.	Oberadow	Nag eus
6			Ruston and Hornsby	4wDH	518493	1966	Prenys yn 1982	Oberadow	Eus
7	Niver 7 dhe Gorris.		Winson Engineering and Drayton Designs	0-4-2 ST	17	2005	Byldyes rag an hyns-horn yn gis niver 4.	Oberadow	Eus
8			Hunslet	4wDM	7274	1973	Chevises a-dhyworth Gwithti Balweyth Glow Kenedhlek.	Ow kortos ewnheans	Nag eus
9		Aberllefenni	Clayton	4wBE	B0457	1974	Kyns Mengleudh Legh Aberllefenni.	Oberadow	Nag eus
10			Corris Railway	0-4-2 ST		Ow pos byldyes	Chevisyes war niverow 1 - 3.	Ow pos byldyes	N/K
11			Orenstein & Koppel	0-4-0DH	25721	1957	Prenys yn 2015.	Oberadow	Eus

Kevrennow

Gwiasva sodhogel (yn Sowsnek yn unnik)