Marcus Valerius Martialis

Martial (c.40-c.104 OK), o bardh romanek a vri drefen y epigrammow.

Marcus Valerius Martialis
Genys	Meurth 0040  Augusta Bilbilis
Mernans	104  Augusta Bilbilis
Kenedhlogeth	hen Rom
Galwesigeth	prydydh, skrifer
Aswonnys rag	Epigrammata
Gis	bardhonieth, ges a'n jydh
Mamm	Flaccilla
Pries	Marcella

Bewnans

Genys veu Martial yn trev romanek Augusta Bilbilis (Catalayud, ogas dhe Zaragoza, hedhyw) yn Nans Jalon, rannvro Hispania Tarraconensis (Spayn north-est), a-dro dhe'n vledhen 40 OK. Burjes romanek o, mes ev a gonsidras y honan avel Kelt-Iberian magata, hemm yw den a Spayn a linyeth keltek. Y studhyas an lagha y'n drev may feu genys, hag eth yn rag dhe Rom rag gorfenna y studhyansow. Hemm o yn ternieth emperour Nero. Ena Martial a omros dhe brydydhieth ow kavos skoodhyans gans tus bosek avel Titus ha Domitian. Ev a besyas triga y'n penncita 34 bledhen.

Y tehwelas dhe Bilbilis yn bledhen 98, dres ternieth Trajan, mes erbynn an eur na ev re gollas niver a skodhyoryon yn Rom, ha res o Pliny Yowynk ri mona dhodho rag an viaj tre. Dynnerghys veu yn trev y enesigeth, mes kyn hwrug receva skoodh gans Marcella hag erel yn Spayn, y hunros o dhe dhehweles dhe'n cita veur war lannow Dowr Tiber. Ev a verwis yn Bilbilis po yn 104 OK po 120 OK herwydh an bennfenten.

Y oberyow

Martial a ros genesigeth dhe'n epigram arnowdyh. Ev o an kynsa a'n prydydhyon klassek dhe omri yn leun dhe'n epigram avel furv lienek ynno y honan. Y merkir y ober gans skeusennow a vanerow legrys y oos ha sens lym ges a'n jydh. Yn fenowgh kablys yw rag y fowt a sevureth ha decernyans isel (y ober a gomprehend bardhonieth erotek pur "rudh"). Yma tuedh dhodho ynwedh dhe seboni y skodhyoryon, yn arbennik Domitian. Yn despit dhe henna, y epigrammow a dhiskwedh dhyn skeusen vewek a usadow ha maner Rom y'n oos na. Y tal dhedha bos redys rag aga skeusennow liwek ha deskrivansow hwarthus.

Treweythyow ev a yll skrifa war noten dhihaval, kepar hag y'n kevres berr a vardhonegow rag kov y vyrgh vyghan Erotion, a verwis hwegh dydh wosa hy hweghves pennbloodh:

Gorwedh yn skav warnedhi, Dor, drefen hi dhe gerdhes yn skav warnas Ji.

Ev a skrifas dew lyver a epigrammow ha gwariow meur poblek yn Rom aga testen, an Liber Spectaculorum. Kuntellys veu y epigrammow erel yn 12 lyver, an Epigramaton libri xii. Le posek yw an dhiw desten aral ganso, hemm yw Xenia hag Apophoreta.

• 
  Portrayans Martial
• 
  Dyllans a ober Martial dhyworth Hungari
• 
  Gravyans a benn Martial gans an gravyer Melero, o ynwedh a'n keth trev
• 
  Dornskrif a epigrammow Martial gwithys yn Lyverva Vatikan