Marie Curie
Maria Salomea Skłodowska–Curie (Marie Curie) (7ves Du 1867 – 4a Gortheren 1934) o kymygydh ha fysegydh polonek. Hi a wre hwithrans war radyoweythres. Hi o an kynsa professores orth Pennskol Paris. Curie o an kynsa benyn dhe waynya pewas Nobel, an kynsa den dhe waynya dew bewas Nobel ha'n unnik den dhe waynya pewas Nobel yn dew skiensow dyffrans.
| Marie Curie | |
|---|---|
 | |
| Genys |
Marya Salomea Skłodowska  7 Du 1867 Warszawa |
| Mernans |
4 Gortheren 1934 a gwannwos aplastek Sancellemoz |
| Kenedhlogeth |
Pow Frynk, Poloni |
| Galwesigeth |
fisegydh, kymygydh |
| Pries |
Pierre Curie |
| Fleghes |
Irène Joliot-Curie, Ève Curie |
| Pewasow |
Pewas Kymygieth Nobel, Pewas Fysegieth Nobel, Pewas Willard Gibbs, Doktour dre Enor a Bennskol Jagiellonian, Krakow, Medalen Elliott Cresson, Medalen Davy, Medalen Albert, Honorary Fellow of the Royal Society Te Apārangi |
| Eseleth |
Akademi Godhonieth Leopoldina, Akademi Riel Godhonieth Sweden, Lwów Scientific Society, International Committee on Intellectual Cooperation, Kowethas Filosofiethek Amerika |
| Sinans | |
Genys veu hi yn Warszawa, Poloni. Hy thas o dyskador awgrym. Yn 1891 hi eth dhe Baris rag mos dhe bennskol rag gradh ughella. Hi a dheuth erbynn hy gour, Pierre, orth Municipal School of Industrial Physics and Chemistry (Skol Vurjesedhek a Fysegieth Dhiwysyansek ha Kymygieth). Hi a 'n demedhas yn mis Gortheren 1895 wosa bledhen.
Yn mis Metheven 1903, Curie a waynyas hy doktourieth a Bennskol Paris. An mis na, an kopel Curie a veu gelwys dhe'n Fondyans Riel yn Loundres dhe arethya ow tochya radyoweythres. Awos hy bos benyn, Marie Curie a veu lettys a gewsel ha Pierre hepken a gewsis. Yn kettermyn, diwysyans nowydh a dhallathas, selys war radium. Ny wrug an kopel Curie patentya aga diskudhans, ytho ny wrussons i kemeres meur a brow a'n diwysyans lesek ma.
Hi a waynyas pewas Nobel 1903 yn Fysegieth gans hy gour Pierre Curie ha'n fysegydh Henri Becquerel, awos aga ober ragresek displegya an dybieth radyoweythres. An kessedhek a vynni enora saw Pierre Curie ha Henri Becquerel, mes esel an kessedhek, awgrymer swedek Magnus Gösta Mittag-Leffler, a warnyas Pierre yn kever hemma. Wosa krodhvol Pierre, Marie a veu keworrys dhe'n hanwesigeth.
Gans gisyow ober a dhevisyas hi rag enyshe isotopow radyoweythresek, hi a waynyas pewas Nobel 1911 yn Kymygieth rag an diskudhans a dhiw elven: polonium ha radium. Polonium a veu henwys wosa Poloni, hy thre. Hi a wre usya hy studhya yn radyoweythres dhe dhisplegya dhyghtyans nowydh rag kanker. Dres Kynsa Bresel an Bys hi a dhisplegyas unsesow radyografieth gwayadow rag ri gonisyow dewyn X dhe glavjiow tylda.
Y'n bledhynnyow 1920, Curie ha'y howethysi a dhallathas diskwedhes arwodhyow a ganker. Hi a dheuth ha bos dall ogatti. Curie a aswonni yth o possybyl re beu radium ow kawsya an arwodhyow, mes ny vynni hi avowa hemma. Medhogyon a leveris bos anemia parhus dhedhi awos bos ogas dhe dhewynnyans mar hir. Hi a verwis yn 1934, 66 hy bloodh, orth yeghesva Sancellemoz yn Passy (Haute-Savoie), Pow Frynk.
Yma'n erthygel ma owth usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek kres.