Navaho (yeth)

Yeth Athbaskannek Soth yw Navaho po Navahoek (Navahoek: Diné bizaad [tìnépìz̥ɑ̀ːt] po Naabeehó bizaad [nɑ̀ːpèːhópìz̥ɑ̀ːt]) usi esel a deylu Na-Dené hag yw kelmys gans yethow a gowsir a-dreus dhe arenebedhow y'n west a Amerika Gledh. Y kowsir Navahoek yn soth-west an Statys Unys dre vras, yn arbennek yn Kenedhel an Navaho. Yth yw onan a yethow teythyek mogha kowsys an Amerikaow hag y kowsir dre vras dhe'n north a'n or yntra Meksiko ha'n Statys Unys, gans ogas ha 170,000 Amerikanyon ow kowsel Navahoek tre yn 2011. An yeth re wynnis dhe witha grond hy howsoryon, kyn kweresis hemma dhe radhow gans towlennow adhyskans yn Kenedhel an Navaho.

Arwodhow yn Navahoek.

Yma dhe'n yeth rol vras a fonemow; y komprehend lies kessonen ankemmyn nag usi trovyes yn Sowsnek. Y beder bogalen sempel yw dissernyes yntra dronekter, hys, ha ton. Yma dhedhi elvennow agglutinatek ha kesteudhansek: y tevnydhir stagansow rag chanjya verbow, hag y hwrer henwyn a-dhyworth lies morfem, mes y'n dhew gas y junir an morfemow yn tigompes ha dres aswonans es. Aray elvennek an geryow yw sojeta-objeta-verb, mes yth yw pur hebleth dhe faktorow pragmatek. Y kesyewir verbow rag aspekt ha gis, hag y rer stagansow dhedha rag person ha niver an sojetys hag objetys, kepar ha lies nowejyn aral.

Orgraf an yeth, py a veu displegyes y'n 1930ow diwedhes wosa kevres a assays kyns, yw grondyes war an abecedari Latin. Brassa rann a erva an Navahoek a dheu a-dhyworth yethow Athbaskannek yn hwreydhek awos an yeth dhe vos gwithyasel orth chevisya geryow a-dhia hy dydhyow a-varr.

Hanow

Ger estren yw an ger Navaho: y teu a-dhyworth an ger Tewaek Navahu, a gesun an gwreydhyow nava ("ke") ha hu ("nans") rag styrya "ke bras". Y feu chevisyes dhe Spaynek rag hanow arenebedh y'n north-west a Veksiko Nowyth a-lemmyn, ha dhana dhe Sowsnek rag kordh ha yeth an dus Navaho. An dus Navaho a henow aga honan Diné ("tus"), hag aga yeth yw henwys Diné bizaad ("yeth an dus") po Naabeehó bizaad.

Tekst ensampel

Ottomma kensa paragraf a dhrolla kott Navahoek.

Navahoek derowel: Ashiiké tʼóó diigis léiʼ tółikaní łaʼ ádiilnííł dóó nihaa nahidoonih níigo yee hodeezʼą́ jiní. Áko tʼáá ałʼąą chʼil naʼatłʼoʼii kʼiidiilá dóó hááhgóóshį́į́ yinaalnishgo tʼáá áłah chʼil naʼatłʼoʼii néineestʼą́ jiní. Áádóó tółikaní áyiilaago tʼáá bíhígíí tʼáá ałʼąą tłʼízíkágí yiiʼ haidééłbįįd jiní. "Háadida díí tółikaní yígíí doo łaʼ ahaʼdiidził da," níigo ahaʼdeetʼą́ jiníʼ. Áádóó baa nahidoonih biniiyé kintahgóó dah yidiiłjid jiníʼ ...

Treylyans Kernowek: Nebes yonkers meuskok a dhewisis gul nebes gwin rag gwertha, ytho pub onan anedha a blansas gwinbrennyer ha, dre lavurya'n kales warnedha, i a'ga adhvesas. Dhana, wosa gul gwin, pub onan anedha a leunhas kroghen gaver ganso. I a agrias na rosens i byth diwes anodho dhe'n eyl y gila, ha dhana i a dhallathas war-tu ha tre orth tenna kreghyn an gever war aga heynow...