Pibow sagh kernewek

Pibow sagh kernewek yw furvow pibow sagh kemmyn y'n 18ves kansvledhen. Pibow sagh ha pibow yw kampollys yn pennfentennyow dogvennek kernewek a-dhia c.1150 bys dhe 1830, hag yn skeusennow a'n 15ves ha 16ves kansvledhen.

Dustuni dogvennek a-varr

Pibydh kernewek war benn form yn eglos Logdewi

Pibydh war benn form yn eglos Alternonn

Pibow yw kampollys yn lies pennfenten kresosek kernewek: An ger Kernewek piþhit (lytherennans arnowydh pibydh), ow styrya an lemma Latin kresosel Tibicen, a dhiskwa y'n Vocabularium Cornicum, dedhyes c.1150.

An kynsa pibydh henwys yn kovadhow kernewek yw Reginald Tibicen, perghennek tir yn Kybi kyns 1260/61. Hwedhel yn 1344 a lever ow tochya ankresyans yn stenek yn Rysrudh may fe omvyskys den gans hanow teylu Pipere.

Yma lies kampollans a-dro dhe bibydhyon yn gwariow yeth Kernewek a-dhia an 15ves kansvledhen dhe'n 17ves kansvledhen a-varr. An re ma yw:

• An Ordinalia, tri gwari biblek; Origo Mundi, Passio Christi, ha Resurrexio Domini, skrifys c. 1400, kevys yn dornskrif a'n 15ves kansvledhen, Rysoghen MS. Bodl. 791.
• Beunans Meriasek, dornskrif skrifys yn 1504
• Bewnans Ke, skrifys c. 1500-20
• Creacon of the World (Gwreans an Bys), skrifys yn 1611

Origo Mundi, Resurrexio Domini, Gwreans an Bys, a'n dhew hanter a Veunans Meriasek a worfenn gans areth mayth ynio den dhe'n "venstrels po pyboryon dhe beba may hyllyn mos the thonssye".

Kovadhow Records of Early English Drama a verrskrif niveryow an keskanow gans Lord Botreaux's Pipers ynter 1416/7 ha 1433. Tylys veu piper yn Lostwydhyel yn 1536/7. Akontow gwythysi eglos Kammbronn yn 1549/50 a gampoll "pyper yn the playe". Akontow Porth Ia rag 1571/2 a gampoll tyli "pypers for there wages" pan veu performys gwari aral. Ny lever an akontow py par daffar veu usys, a-der aga bos deskrifys avel pibow. Byttegyns, kler yw skeusennow pibydhyon yn Kernow dhe eksistya yn kettesten ertach efan mayth o pyba elven bosek anodho.

Skeusennow kresosel diwedhes

Pibow sagh gans diw ilowbib a omdhiskwa yn skeusennow kresosel diwedhes yn Alternonn, Logdewi ha Brodhek yn Kernow, hag yn Marwood ha Tavistock yn Dewnens. Saghow pib gans ilowbib sengel ha daffar erel yw diskwedhys war fos est eglos Synta Marya Lannstefan (c. 1520-1540).

An skeusen a-varra, yn Sen Austel, yw shuta boba a'n 15ves kansvledhen, dibarow yn Kernow. Skeusen Logdewi, a gres an 15ves kansvledhen, martesen ow fortraya el, yw skwirglassek. Skwirglassek ynwedh yw skeusen ki ow fyba yn Brodhek hevelep dhe skeusennow kevys war vrochys pergherinyow europek. Portrayans biblek yw skeusen Marwood, mes dillas hevelep yn skeusennow Alternonn ha Lannstefan a gampoll bos an skeusennow ma tipek a bibydhyon leel c. 1520-1540. Haval ynwedh yw pibydh Tavistock mes nyns yw kevys manylyon lowr dhe vos certan.

Kovadhow diwettha

Pipers a veu gobrfennys gans William Thomas rag didhana knyvyoryon deves yn Eglossenor mar dhiwedhes avel 1683. Thomas the piper yw kampollys y'n dornskrif Bilbao dedhyes 1713. Yn 1830, paper nowydh The West Briton a dherivas pibydh dhe wari rag alusen yn Truru, Aberfala, Pennsans ha Bosvenegh.

Ilowbibow dewblek

Kemmyn o skeusennow pibow sagh gans ilowbibow dewblek nans yw 600 bledhen. ‘Bonniow’ a skeusennow yw kevys yn Konteth Evrek ha Dorset keffrys ha Kernow. Pibow sagh Lannstefan a’s teves ilowbib bigornel, a rosa ton ughel leun perfydh rag performyans yn mes. Pibow sagh Alternonn a’s teves ilowbibow kettuel a rosa ton moy tawesek rag performyans a-bervedh. An feth bos ilowbibow Alternonn digemusur a alsa bos gwir po mater a wologva. An hysow a rosa dyffrans pych a don.

Pibow sagh arnowydh yn Kernow

Gwrys yw niver a versyonow an pibow sagh diw ilowbib yn niveryow byghan a-dhia bledhynnyow diwedhes an 20ves kansvledhen. An dhiw ilowbib a wra kessenyansow didheurek. An eyl ilowbib a wari hanter ughel an oktav, ha’y ben an hanter isella. An dhiw ilowbib a wari an noten donek, hag ytho, owth usya bysya gorherys, y hyllir gul sudronen sad ha gwari an melodi. Gnas arbennik dhe bibow sagh diw ilowbib yw effeyth an sudronen.

Wosa an 1990ow yn-rag, askorrys veu niver a bibow sagh dewblek kernewek gans Julian Goodacre. Erbynn 2009 an niveryow a wari pibow sagh kernewek veu byghan kehevelys ha niveryow a wari pibow sagh byghan Alban po pibow sagh Northumbria. Merv Davey a’n bagas Pyba re wrug meur ow tochya an daffar ma. Gwariys yw pibow sagh kernewek yn Gorsedh Kernow, yn le an bagasow brest usys y’n 20ves kansvledhen a-varr.