Richard Trevithick

Deviser hag ynjynor balweyth bretennek dhyworth Kernow o Richard Trevithick (13 Ebrel 1771 – 22 Ebrel 1833). Genys veu y'n golondir balweyth a Gernow, troghyes o Trevithick yn balweyth hag ynjynorieth dhyworth bloodh yowynk. Mab a valgapten, ev a berformyas yn trog y'n skol, mes ev eth ha bos ragresor a garyans ethen fordh ha kledhren a-varr. Y vrassa kevro a bris o displegyans an kensa jynn-ethen gwaskedh ughel, ev a vyldyas an kensa jynn-ethenn hyns-horn skeul leun a oberas ynwedh. An 21 Hwevror 1804, an kensa viaj hyns-horn a veu tennys gans lokomotyv re hwarvia bythkweth pan dennas jynn-ethen Trevithick heb hanow tren a-hys hyns-tram an Hornweythva Pen-y-darren yn Merthyr Tydfil, Kembra.

Richard Trevithick
Genys	13 Hwevrer 1771  Tregasworon
Mernans	22 Ebrel 1833  Dartford
Kenedhlogeth	Kernow
Galwesigeth	hwithrer tiryow, deviser, mining engineer, jynner, railway engineer, locomotive designer
Tas	Richard Trevithick
Mamm	Ann Teague
Pries	Jane Harvey
Fleghes	Francis Trevithick, John Harvey Trevithick, Frederick Trevithick, Richard Trevithick, Ann Trevithick, Elizabeth Harvey Trevithick
Neskerens	John Harvey, Andrew Vivian

Richard Trevithick yn 1816 gans John Linnell.

Trevithick a oberi tramor ynwedh; kusulyas balweyth yn Perou o hag ev a eksplorya rannow a Gosta Rika. Yth esa lower a boyntyow ughel hag is dhe oberen Richard Travithick, dhe unn poynt ev a enebas diswirans arghansek. Ev a soffras rivalyans krev a lower a ynjynoryon valweyth hag ethen a'y oos. Dhe benn y oberen, figur aswonys ha gordhyes o, mes ogas dhe benn y vewnans ev a gildennas a'n lagas poblek. Y'n jydh hedhyw aswonys yw dhe'n klyghyow balweyth, ynjynorieth ha hyns-horn.

Puffing Devil

Replika a'n Puffing Devil, byldyes gans an Trevithick Society.

Yn 1801 Trevethick a vyldyas lokomotyv-fordh ethen war dyller ogas dhe'n Fore Street a-lemmyn yn Kammbronn. Trevithick a henwis y gocha 'Puffing Devil' (Jowl a hweth) ha'n jydh kyns Nadelik y'n vledhen na, ev a wrug y dhiskwedhes ha'y lewya yn-bann Fore Street ha dhe benn Bre Gammbronn, dhyworth Krowsgammbronn dhe'n wig a Dansys gans hwegh trethyas war an kocha. An viaj ma a awenas an gan "Camborne Hill" (Bre Gammbronn).

Tri dydh diwettha, dres assays pella, an lokomotyv a dorras wosa ev dhe bassya dres lonk y'n fordh. Dileghys o an kocha yn-dann skovva gans y dan ow leski hwath ha'y vayni ow mos dhe'n diwotti yn ogas rag boos ha diwosow. Y'n kettermyn an dowr y'n galter a wrug bryjyon dhe-ves, an jynn a dommhas hag ev a dardhas hag a veu distruys. Tevithick a dybis bos an problem error an mayni ha na y dhesin.

Yn 1802 Trevithick a batentas y jynn-ethen gwaskedh ughel. Dhe brovya y dybyansow, ev a vyldyas jynn-kosel dhe'n weythva gompani Coalbrookedale yn Shropshire. An jynn ma a herdhya dowr dhe ughelder musurys dhe vusura an ober a veu gwrys. An jynn a oberi dhe dhew-ugens bommenow pub mynysenn gans gwaskedh a 145 psi yn y galter.

An Lokomotyv Pen-y-darren

Yn 1802, Trevithick a vyldyas jynn-ethen gwaskedh ughel dhe lewya morthol dhe'n Hornweythva Pen-y-Darren yn Merthyr Tyfil, Kembra Dyghow. Gans gweres a Rees Jones, arvethesik an hornweythva, ha gans menystrans Samuel Homfray, an perghen, ev a dhrehevis an jynn war rosow hag y janjya dhe lokomotyv. Yn 1803, Trevithick a werthas y batentow rag y jynnow dhe Samuel Homfray.

Replika an lokomotyv Pen-y-Darren yn Abertawe.

Lokomotyv Trevithick a sordyas marth yn Homfray hag ev a wrug kenwostel gans hornmester aral, Richarch Crawshay. Ev a genwostlas 500 gynis y hylli lokomotyv-ethen Trevithick tenna deg tonnas a horn a-hys an hyns-tram Merthyr Tydfil dhyworth Pen-y-Darren dhe Abercynon, pelder a 9.75 mildir (16 km). An 21 Hwevror 1804 an lokomotyv a dennas deg tonnas a horn, pymp kocha ha deg ha tri-ugens den an pelder leun yn peswar our ha pymp mynysenn. Y dooth kresek o 2.4 m/e (3.9 km/e).

Gwaynyes veu an kenwostel, hag ev a dhiskwedhas y vos possybyl dhe denna kochow poos ow tevnydhya posow glenus ha lokomotyv-ethen galosek. Re boos o an lokomotyv hag ev a dorras neb a'n kledhrennow awos aga bos desinyes rag beghow skaffa; ytho wosa kenwostel an hyns-tram dhe vos delergh dhe varghnell. Gorrys war stockys veu an jynn hag eyldhallath y ober ow lewa an morthol.

An replika owth oberi.

Replika an lokomotyv Pen-y-Darren a veu byldyes yn 1981 hag eth dhe'n Welsh Industrial and Maritime Museum (Gwithti a Arvor ha Diwysyans Kembrek) yn Kardydh; pan wrug hemma degea, an jynn eth dhe'n National Waterfront Museum (Gwithti Kenedhlek an Glannow) yn Abertawe. An lokomotyv a ober lower a weythyow pub bledhen war 40 meter a gledhrennow dhe'n gwithti.