Ympynnyon

An ympynnyon yw rann a'n korf le may hwrello enevales ha tus prederi, ha performya gweythresow korfek, kepar ha leverel orth remenant an korf pyth dh'y wul. I a gemmer ynworrans a organow an sensys ha chanjya omdhegyans avel gorthyp dhe'n kedhlow ma. Yn tus, an ympynnyon a rewl agan devnydh a yeth. An ympynnyon yw chif kresen rewlya oll an korf. Gwrys yw an ympynnyon a gellow arbennik gelwys nervennow, junys an eyl dh'y gila ha nervennow erel y'n korf. Difresys yw an ympynnyn yn pub eneval. Yn pub mellkeynek ha tus, difresys yw gans eskern an grogen benn.

Ensampel a	sort a organ, klass a furv korfoniethel
Klass	organ eneval, encephalon, ensys korfoniethel arbennik
Acheson	Cephalization, brain development
Rann a	head, kevreyth nervus kres, kevreyth newro-pibellek
Keskelmys gans	Lovan vellkeyn, optic nerve, cranium
Synsys ynno/i	prosencephalon, mesencephalon, brain stem, rhombencephalon
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Gweythres

An ympynnyon a wra an ober prederi, dyski hag omglewes rag an korf. Yn tus, yth yw kresen omwodhvos. An ympynnyon a rewl gweythresow korfek selyek awtomatek ynwedh, kepar hag anella, tretha ha lamm kolon. Gweythresow kepar ha'n re ma, ha lies tra aral, yw rewlys gans gweythres diswar an ympynnyon ha kevreyth nervus. Oll an kedhlow ow tochya an bys kuntellys gans an sensys yw danvenys dre nervenoow a-ji dhe'n ympynnyon, ow kasa ni dhe weles, klewes, blasa hag omglewes taklow. An ympynnyon a argerdh an kedhlow, ha ni a'n prev avel skeusennow, sonyow hag erel. An ympynnyon a wra devnydh a'n nervennow dhe leverel orth an korf pyth dhe'y wul, rag ensampel leverel orth keher dhe waya po agan kolon dhe lamma skaffa. Pub mellkeynek a'n jeves ympynnyon, ha dres termyn, aga ympynnyon re esplegyas dhe vos moy komplek. Nyns eus ympynnyon dhe nebes enevales pur sempel, kepar ha spongow.

Rannow

Yn bronnviles, an ympynnyon a's teves teyr chif rann: an cerebrum po kerever, an cerebellum (ympynnyon kilben po kerevell) ha sel an ympynnyon. Enep an kerever yw korteks an kerever, rann a ympynnyon pub eneval. Bronnviles a's teves nivel aral, ha neokorteks. Hemm yw alhwedhel dhe omdhegyans tipek bronnviles, yn arbennik tus.

Korteks an kerever

Yma ranndiryow dhe'n korteks a rewl an sensys, gweythresow gwaya ha gul kowethyansow. Ranndir an sensys a dhegemmer hag argerdhes kedhlow a'n sensys. An ranndiryow gwaya a rewl gwayansow bodhek, yn arbennik an re gwrys gans an diwla. Hanter dyghow an ympynnyon a rewl tu kledh an korf ha'n fordh aral. Ranndiryow kowethas a wra eksperyans leun styryow a'n bys, ow skoodhya preder tybel ha yeth. An brassa rann a junyansow yw dhyworth an eyl rann a'n korteks dhe'y ben, a-der ranndiryow isgorteks, martesen mar ughel ha 99%.

Kerevell

An kerevell a gesorden keher may hyllons kesoberi. Hemm yw kresen gwitha kespos ha sleyghneth gwaya. Hemm yw an rann gottha a'n ympynnyon, owth esedha y'n keyn yn-dann an korteks.

Thalamus

An thalamus a guntel warbarth ymworrans dhyworth an sensys. Omma an ymnpynnyon a wra an "skeusen" usi genen a'n bys a-ves dhyn ni. An thalamus a sev yn kres an ympynnyon yn-dann an korteks.

Sel an ympynnyon

Sel an ympynnyon a sev yn keyn an ympynnyon (yn-danno yn tus). Ev a wra junya remenant an ympynnyon ha'n gorden askorn keyn. An sel a rewl anella, lamm kolon, strewi, plynchya ha lenki, tempredh an korf ha nown.

Myns

Dalghedh an ympynnyon denel (avel kansrann oll an korf) yw pur veur, komparys dhe enevales erel. Ympynnyon denel yw 2% a boos an korf, mes i a wra devnydh a 20% a'y nerth. I a's teves 50-100 bilvil a gellow nerven (gelwys newronow), ha'n keth niver a gellow skoodhya, gelwys glia. Ober newronow yw dhe dhegemeres ha danvon kedhlow dhe ha dhyworth remenant an korf. Glia a brof megyans ha goos dhe'n newronow. Pub kell nerven a gestav kemmys ha 10,000 a gellow nerven erel dre synapsow.

• 
  Delinyans a newron ha synaps
• 
  Gwydhyow a arhwilyans ympynnyon
• 
  Tregh der ympynnyon
• 
  Niverow newronow y'n korteks ha kerevell

Onan a'n mil erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.