Aluminiom
Elven gymyk niver 13 y'n Vosen Beriodek yw aluminiom. Y furvell gymyk yw Al. An hanow a dheu dhyworth alym, dyworth an ger Latinek alumen, ow styrya holan hwerow. Henwys veu gans an kernow, Humphrey Davy. An chif voon a aluminiom yw bauxyt.
 | |
 | |
| Ensampel a |
Elven gymyk, alkan, lithophile  |
|---|---|
| Klass |
alkan wosa-tremenyans, daffar drehevyel, medhegneth, polter helosk, stoff sempel |
| Dydhyas diskudhans |
1825 |
| Niver atomek |
13 |
| Aray an elektrons |
[Ne] 3s² 3p¹, 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p¹ |
| Elektronegedhegedh |
1.61 ±0.01 |
| Studh oksidyans |
1, 2, 3 |
| Rann a |
period 3, elven bagas 13 |
 Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia | |
Kevys yw aluminiom y'n korf denel, 0.4mg an liter y'n goos hag ynter 4 ha 27 rann an vilvil y'n eskern ha kig. Nyns yw aluminiom essensek dhe eghennow bew, mes dell yw usys kevys yw yn pub plans, yn neb kas. Nyns yw es dhe'n korf kartha aluminiom a-dhyworto. Yma nivelyow ughel yn spinach, kergh ha letus. Yma an nivel ughella yn keus dyghtys (700 rann an vilvil) drefen devnydh a sodiom aluminiom fosfat avel burm dyghtys.
Usys yw aluminiom yn fedhegel dhe lettya gosa. Yma nivelyow ughel a aluminiom ow kawsya damach dhe'n ympynnyon. Y feu hwarfedhyans defolyans yn Ryskammel yn Kernow yn 1988 pan veu livrys nebes tonasow a aluminiom sulfat dhe'n provians dowr. Ny wodhvedhys yn tien pyth o hol-effeythyow an defolyans war yeghes an drigoryon.
Yn 1886 y tiskudhas dew dhen, Charles Hall, y'n Statys Unys, ha Paul-Louis-Toussaint Heroult yn Pow Frynk, an fordh dhe wul aluminiom a bris isel. Lemmyn gwrys yw a-dro dhe 20 milvil tonnas a'n alkan pub bledhen yn ollvysel ha eylgylghys yw myns hevel. Usys yw lemmyn yn lies fordh - framyow fenester, korfow ha jynnow kerri, folennow kegina ha kannow diwosow. Aluminiom a gendeg tredan, ytho pur dha yw rag kaplys tredan.
Alkan medhel arghans skav yw aluminiom. Y boos atomek yw 26.98, y boynt teudhi yw 661°C ha'y boynt bryjyon 2467°C.
Gwrys yw nebes gemmow a gorundum, hemm yw aluminiom oksid. Olow elvennow erel a re liwyow dhe'n gemmow, kobalt dhe wul saffiryow, kromiom dhe wul rudhemmow. Topaz yw aluminiom silikat gans olow horn.
Mirva
golegi-
Kas jynn amontya gwrys dyworth aluminiom -
Kaplys tredan aluminiom -
Rudhem -
Teudhji aluminiom yn Pow Tajik
