Hyns-horn Bentewyn

Hyns-horn kledhrennow kul 2 tros-hys 6 meusva (762 mm) yn Kernow o'n Hyns-horn Bentewyn a bonyas rag 4 mildir (6.43 km) yn nans Dowr an Wynnik. Wor'talleth yth o hyns-tram tennys gans mergh a garyas pri China dhyworth Sen Ostell dhe borth nowyth dhe Ventewyn esa ygerys yn 1829. Yn 1874, krevhes a veu an hyns-horn rag oberyansow gans lokomotyvyow. Ev a wveu deges yn 1918 awos bos porthow moya effeythus yn leow erel.

An dalleth

An hyns-horn a ygoras wosa pri China dhe vos diskudhys y'n arenebedh dhe'n north hag est a Sen Ostell. Rag y esperthi, Charles Rashleigh a vyldsa porth dhe Borthmeur, mes res esa dhe'n oberoryon karga an pri dres kres an dre gans mergh.

Yn 1820, Syrra Christopher Hawkins a brenas tir orth aber Dowr an Wynnik yn Bentewyn ha byldya porth ena a ygoras yn 1826. Yn 1827, plott rag hyns-horn a veu dyllys gans Syrra Hawkins; an hyns-horn o dhe bonya dhyworth Fordh West yn Sen Ostell dhe Borth Bentewyn.

An hyns-horn a ygoras war dhydh halan Gwynngala yn 1829 wosa 9 mis a dhrehevyans.

Oberyansow

Glow ow pos diskargys dhyworth skath dhe'n Hyns-horn Bentewyn.

An tressa hyns-horn poblek yn Kernow o, wosa an Hyns-tram Poldyth ha'n Hyns-horn Resrudh ha Dowr an Chas. Yth esa an hyns-horn war woleder rag gasa devnydhyans a drenow gravedh war-tu ha'n porth ha trenow mergh war-tu ha Sen Ostell.

Gwrians a bri China a gressyas yn snell a-dhyworth 12,790 tonnas yn 1826 dhe 20,784 tonnas yn 1838. An Hyns-horn Bentewyn a gemeras tressa rann a hemma yn kensa, mes degves rann yn-unnik yn 1838.

Yn 1838, garth glow a veu byldyes yn Kynser Loundres rag servya'n bal sten yn Pollgoodh.

Trethysi

Yth esa gonis trethysi strothys war an hyns-horn a-dhyworth 1830. Akont a-varr a lever bos an pris 3d. Nyns esa gonis tren gans euryador, ytho yma chons bos pobel kargyes orth govyn.

An kocha saloun ha jynn 2-6-2t 'Pioneer' (Ragresor) dhe Ventewyn yn 1912.

Kocha saloun gans 16 sedh veu byldyes yn 1875, mes rag an teylu Hawkins o va yn-unnik.

Yth esa travellys skol Sul dhe Ventewyn a-dhyworth 1883, an drethysi a viajyas y'n kertys pri.

Gwellheansow 1874

An Hyns-horn Kernow a ygoras yn 1859 yn unn dhevnydhya lokomotyvyow-ethen ha mos ha bos pennfordh an karga y'n pow. An porth dhe Ventewyn a leunhasa gans leys lieskweyth, neppyth a finwethas y alow dhe worhelweyth.

Reyth an Senedh a veu kevys yn 1874 a asas devnydh a lokomotyvyow war an Linen Ventewyn hag ystynnansow dhe'n north dhe'n gwelyow pri China. An kompani a berghennas an hyns-horn ha'n porth a janjyas y hanow dhe Kompani Hyns-horn, Porth ha Kay Bentewyn ha Sen Ostell (St Austell and Pentewan Railway, Harbour and Dock Company) gans chatel a £50,000. An kledhrennow re bia krefhes seulabrys ha'n devnydh a lokomotyvyow a via dallethys yn mis Genver po Hwevror 1874 gans devedh an jynn tender 0-6-0, Pentewan (Bentewyn).

Lokomotyv Canopus gans travell skol Sul.

War dhydh halan Genver 1876 an Hyns-horn Kernow eth hag o rann a Hyns-horn an West Bras. An kompani brassa ma a dhanvonas traffik pri China dh'y borth yn Fowydh esa gans gwella komodytys ha kevren garga moy effeythus a-dhyworth an poll pri China. Bras o an sewyans a hemma war draffik an Hyns-horn Bentewyn; karyans a godhas a-dhyworth 19,672 tonnas yn 1876 dhe 5,341 tonnas yn 1877. An chatel a £50,000 rag an kompani o gesys gans an governans yn-unnik ha nebes ragbrenoryon yn-unnik a dheuth yn-rag gans an mona. Ytho nyns esa an arghans gans an kompani dhe be rent an dor.

Tredanheans profyes

An diskar ma o holyes gans sowena awos 45,270 tonnas a veu karyes yn 1882 gans budh a £1,206. Hemm a wallosegas asleas an lokomotyv gwreydhek, Pentewan (Bentewyn) gans onan nowyth, henwys Trewithan (Trewydhyan), esa kehaval hag ev. Dhe'n keth termyn, yth esa plott dhe ystyn an hyns-horn dhe'n north ha dh'y dredanhe, ow tevnydhya kledhren vyw kresel.

Porth Bentewyn, an hyns-horn ha gorhel.

An Hyns-horn Tredanek Volk, an Hyns-tram Kons Kowr ha'n Hyns-tram Bessbrook ha Newry o an unsel hensi-horn dhe vos tredanhes dhe'n pols na. Ny veu po'n plottys tredanheans po'n ystynnansow profyes kowlwrys.

An ugensves kansvledhen

An linen a garyas 20,694 tonnas yn 1903, mes perthas slump y'n bledhynnyow a holyas, byttegyns 34,123 tonnas veu karyes yn 1910.

Asleys a veu an lokomotyv Trewithan gans Canopus yn 1901. Jynn aral, Pioneer (Ragresor) a veu prenys nessa dorn a-dhyworth an Asran Vell yn 1912. An jynnow a oberas bys dhe Bons Horn; mergh a veu devnydhyes rag an rann finek dhe Sen Ostell rag diogeledh poblek. An mergh a veu dres yn-bann a-dhyworth Bentewyn gans kensa tren an jydh; gesys o jynnow yn Sen Ostel yn bledhynnyow diwettha.

Astel yn 1913 a vyghanhas budhow ha dalleth an bresel yn 1914 a gemeras lower a dus a-dhyworth an diwysyans pri China. An tren pri China finek dhe Ventewyn a bonyas war an 29ves a vis Genver 1918; an tren finek gwir o war an 2a a vis Meurth 1918.

Geyj an kledhrennow (2 dros-hys 6 meusva/762 mm) a veu devnydhyes y'n kleudhyow yn Frynk, ytho an kledhrennow ha'n lokomotyvyow a veu prenys gans an Asran Vell.

Lokomotyvyow

Hanow	Gwrior	Aray an Rosow	Niver Hwel	Byldyes	Denaghys	Skrappyes	Merkyansow
Pentewan (Bentewyn)	Manning Wardle	0-6-0 T	461	1873	1886	1896	Pris prena o £925; heb kab
Trewithen (Trewydhyan)	Manning Wardle	0-6-0 T	994	1886		1901	Kab o provyes.
Canopus	Manning Wardle	0-6-2DD	1547	1901			Kost £1,051; Diwettha yth oberas rag an AV yn Drayton West.
Pioneer (Ragresor)	Yorkshire Engine Company	2-6-2 T	757	1903			Byldyes rag an Chattenden and Upnor Railway; y teuth dhe Sen Ostell war an 6ves a vis Me 1912; yth esa bommellow a-rag koynt dhodho.

Remenans

Yn 2006, yth esa nebes remenans a'n kevreyth hyns-horn koth: yma sett a boytyow hwath yn aga thyller derowel a-ves dhe grow jynnow koth. Yma pons-poosa koynt a eksist hwath ynwedh. Hyns Nans Bentewyn, hyns-diwrosa ha kerdhes, a hol hyns koth an hyns-horn.

Krow lokomotyvyow yn Bentewan ha remenans an kledhrennow.

Kampollansow

(a-dhyworth an erthygel Wikipedya Sowsnek).

Kidner, R.W. (1938). Mineral Railways. The Oakwood Press.
http://maps.google.co.uk/maps/ms?msa=0&msid=203436361982690910378.0004a5e6af6ecb7f2865d

M J T Lewis, The Pentewan Railway 1829 - 1918, D B Barton, Truro, 1960
A Fairclough, The Story of Cornwall's Railways, Tor Mark Press, Truro, undated
Lewis, M. J. T. (1981). The Pentewan Railway. Truro: Twelveheads Press.
R Symons C.E., A Geographical Dictionary or Gazetteer of the County of Cornwall, Penzance, 1884, page 176
Drew, John Henry (1986). Rail and Sail to Pentewan. Truro: Twelveheads Press. ISBN 0-906294-12-6.