Liwles

Liwles (Isatis tinctoria) yw plans bleujyowadow y'n teylu Brassicaceae. Yth yw ev ynwedh an hanow an liwyans glas askorrys a'n plans. Liwles a dhallathas ow teva yn plenys ha difeythtiryow a'n Kawkasus, Asi Gres ha West, mes y hyllir y gavoes ynwedh yn Europa soth-est ha kres. Hwath pella, yth ammethys liwles rag liwya a-dreus Howlsedhes ha Deghow Europa a-dhia Oes Men. Yn Oes Horn, remenants a liwles re gavas orth Heuneburg, Hochdorf, ha Hohmichele. Herwydh Iulius Caesar, an Vrythonyon geltek a liwya aga horfow a liwles. An Fightyon ynwedh a gavas aga hanow Latin (Picti, po 'an re bayntys') rag an keth acheson.

Isatis tinctoria

Isatis tinctoria

Devnydh a liwles a besya yn termyn an Ankredoryon Mor (r.e. orth Evrok) hag y'n Oesow Kres yth ammethys ev yn Lincolnshire ha Gwlas an Hav yn Pow Sows; Gaskoyn, Normani, Toulouse, ha Breten Vyghan yn Pow Frynk; Toskani ha Piedmont yn Itali; hag Erfurt ha Thuringi ha tylleryow erell yn Almayn.

Indigo diworth Eynda ha'n Statys Unys a gemmeras le liwles y'n 18ves kansblydhen awos klerra yw y liwyans ages huni liwles. Hag y'n 20ves kansblydhen, liwyans synthesek a gemmeras le an dhew. Mes yma askorr liwles owth ynkressya arta y'n Rywvaneth Unys (rag ynk hegar dhe'n kyrghynnedh) hag yn Almayn (rag gwitha prenn rag podredhes heb kymygow dyantell).

An erthygel ma yw skrifys yn Kernewek Kemmyn.