Manganes

Elven gymyk yw manganes, niver 25 y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw Mn. Ny wodhvedhys yw pyth yw styr an hanow, po dhyworth an ger Latin magnes, ow styrya tennven awos y voon pyrolusit bos tennvenek, po dhyworth magnesia nigra awos liw manganes oksid. An moon moyha kemmyn yw pyrolusit.

Ensampel a	Elven gymyk
Klass	soled helosk, stoff sempel
Furvell gymyk	Mn
Klevesow a dhyghtys	Dises difyk megyans
Dydhyas diskudhans	1774
Niver atomek	25
Aray an elektrons	[Ar] 3d⁵ 4s²
Elektronegedhegedh	1.55
Studh oksidyans	2
Rann a	period 4, bagas 7
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven essensek yw manganes dhe bub eghen. An rann vrassa anedha yw y'n eskern. Peryllus yw anella mog po polter manganes. Arwodhyow an kleves 'terthen vog' (fume fever) yw skwithder hag anoreksia. Yn Oos Viktoria, 'Condy's Disinfecting Fluid' a via yn pub gwerthji kymyst hag usys o rag golghi an lonk. Permanganat o unn a'y dhevnydhyow. Usys o manganes y'n Oos Romanek dhe wul gweder kler, yn medh Pliny an Kottha yn 79KOK. An kymygydh a Sweden, Johan Gottlieb Gahn (1745-1818), a dhiskudhas an alkan pur yn 1774.

Askorrys yw a-dro dhe 5 milvil tonnas a'n alkan pub bledhen. Nyns yw an alkan usys awos y vos re vrottel. Kesalkenyow yw devnydh 95% a'n moon, kepar ha dur (1% manganes), ha dur manganes (13% manganes) - usys dhe wul kledhrennow hensi horn, gonnys ha prennyer baghow prison.

Poos atomek manganes yw 54.94, y boynt teudhi yw 1244°C ha'y boynt bryjyon yw 1962°C. An dosedh yw 7.4kg an liter. Alkan kales brottel arghansek yw manganes. Ev a dhasober gans dowr dhe furvya gossen.

Mirva

• 
  Moon manganes - pyrolusit
• 
  Johan Gottlieb Gahn
• 
  Kledhrennow hensi-horn
• 
  Batri ow komprehendya manganes
• 
  Kesalkan aluminiom-manganes yw kannow diwes