Titaniom
Elven gymyk yw titaniom, niver 22 y'n Vosen Beriodek. Y furvell yw Ti. An hanow a dheu dhyworth an gewri yn mythologieth grek, Τιτᾶνες. Nyns eus rann vewoniethel dhe'n elven, mes ny wra an korf y dhenagha, ytho usys yw dhe wul ympyansow avel asleansow glin ha rewloryon kolon. Y hwelir titaniom yn spektrum ster Klass-M, an eghen moyha yeyn a ster, pur rudh aga liw.
 | |
 | |
| Ensampel a |
Elven gymyk, stoff sempel, lithophile  |
|---|---|
| Klass |
alkan tremenyans, alkan skav |
| Furvell gymyk |
Ti |
| Dydhyas diskudhans |
1791 |
| Niver atomek |
22 |
| Aray an elektrons |
[Ar] 3d² 4s² |
| Elektronegedhegedh |
1.54 |
| Studh oksidyans |
−1, 1, 2, 4, 3 |
| Rann a |
period 4, bagas 4 |
 Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia | |
Diskudhys veu yn Kernow yn 1791 gans William Gregor (1761-1817), meur y hanow awos y studhyansow a vonow Kernow. Ev a hwithras ilmenit dhyworth nans Manahan, owth aswonvos bos elven nowydh ynno, ha ri an hanow manaccanit dhodho yn derivas dhe'n Royal Geological Society of Cornwall hag yn lyver-termyn Almaynek Crell's Annalen. Yn 1795, Martin Heinrich Klaproth (1743-1817) a dhiskudhas elven henwys titaniom ganso y'n moon rutil. Awosa, ev a amyttyas bos Gregor an diskudher.
Chif monow titaniom yw rutil (titaniom dioksid , TiO2), hag ilmenit (horn titanat , FeTiO3), kevys yn Ostrali, Norgagh, Kanada ha'n Ukrayn. Askorrys yw 90,000 tonnas an vledhen a'n alkan. Pur bosek yw an alkan ha titaniom oksid . Fest da yw titaniom orth gorthsevel kesknians kymyk. Usys yw diw rann a deyr a ditaniom dhe wul jynnow ebron, gweythvaow kymyk, ympynyansow klun ha glin, ha gluthyoryon yn tredanvaow. Titaniom yw kroghen an gwithti Guggenheim yn Bilbao. Nitinol yw 55% nikel ha 45% titaniom. Yma dhe'n kesalkan ma an gallos dhe berthi kov furv kyns. Usys yw dhe wul framyow dewweder.
Poos atomek titaniom yw 47.87, y boynt teudhi yw 1660°C ha'y boynt bryjyon yw 3287°C. Y dhosedh yw 4.5 kg an liter. Alkan kales lenter arghansek yw.
Mirva
golegi-
William Gregor a dhiskudhas ilmenit y'n gover ma yn Mahanan -
Yma kroghen titaniom war an fyrat ma -
Usys yw titaniom yn framyow jynnow ebron -
Gwivren Nitinol -
Ympyans glin -
Gwithti Guggenheim, Bilbao -
Martin Heinrich Klaproth -
An moon rutil
