William Charles Daniel Watson

William Charles Daniel Watson, Tyrvab (25 Du 1886 - Hedra 1959) o lowarther, aghskrifer, kunteller skians ow tochya an yeth Kernewek ha den posek yn Dasserghyans an yeth. Genys veu yn Lannwythek (Mylor yn Sowsnek) ogas dhe Aberfala yn 25 Du 1886, an kottha a eth flogh dhe Daniel Watson, marner marchont, ha Clara Frances Hocking. Aswonnys yw avel onan a’n kynsa tus y’n Dasserghyans dhe allos kewsel Kernewek heb hokkya.

Yowynkneth ha dyski Kernewek

Pan veu Watson 13 bloodh, ev a welas troosnoten yn lyver yn Kernewek, ‘kemer with na rey gasa a vor goth rag an vor noueth’ (kemmer with na wredh gasa an fordh goth rag an fordh nowydh). Watson a skrifas, ‘nevra na veu an yeth Kernewek na istori Kernewek menegys y’n skol’.

Ev a asas skol Lannwythek 13 bloodh, hag oberi avel lowarther. Yn gwav 1901, Watson a vetyas den henwys J.W.Bull, polsyer frynkek, a wodhya a-dro dhe’n yeth hag a’n jevo skians hengovek a lavarow ha geryow Kernewek. Ev a dhallathas adhyski y honan dhyworth lyvrow a Lyverva Frynk Aberfala. Yn 1904, wosa ev dhe gavos droklam war skath yn Poll Skathow, ev a vetyas benen goth yn Klavji Aberfala. Hi a’s tevo skians hengovek a’n niverennow. Watson a usyas lyver Henry Jenner, ‘A Handbook of the Cornish Language’ rag gwellhe y Gernewek, ha kesskrifa gans an Rev. H.L. Leverton a Vaunan (den a wodhya neppyth ow tochya an yeth ynwedh). Watson a wre viajya a-dro dhe’n pow ow tyski temmyn hengovek a’n yeth dhyworth tus kepar ha George Hall a Lannwythek, George Bray ha Mr Dunn a Lannergh, John George a Eglosvelyan hag erel. Yn 1918 A.P. Jenkin a Drewydhgi a gomendyas Watson dhe Jenner ha Morton Nance, hag awosa dhe Richard Hill a Lannust, hembronkyoryon an Dasserghyans.

Rann Watson y'n Dasserghyans

William Watson a guntellas kanow ha karollow hengovek ynwedh. Ev a dhiskudhas hen garol kenys gans den koth a Sen Dey, Thomas Beard, karol aswonnys hedhyw avel Karol Sen Dey. Ev a dreylyas an karol dhe Gernewek ha keworra vers aral dhodho.

Jenner, Morton-Nance ha Watson a dhallathas gul towlow rag fondya Gorsedh Kernow. Rag gallosegi henna, ev eth dhe Dreorci yn Kembra, may feu enorys avel bardh Gorsedd Cymru (Gorsedh Kembra) yn 1928 gans an hanow bardhek Tyrvab, war-barth ha Morton-Nance ha hwegh aral. Yn 1929 Watson o kannas Gorsedh Kernow y’n solempnita kynsa yn Boskawenn-Unn. Ev a synsas an keth soodh lies bledhen.

Watson o a’n renkas oberi, ha drefen hemma, Henry Jenner, fondyer an Dasserghyans, a sevas orth y aswon yn ogas. Pan veu dyllys ‘Lyver Canow Kernewek’ gans Dr Ralph Dunstan yn 1929, komprehendys veu pymp a ganow y’n yeth Kernewek. Dunstan o koweth Jenner ha Robert Morton Nance, an dhew chif hembronkyer a’n Dasserghyans. Jenner ha Morton Nance o a’n renkas kres. Nyns yw mar revedh ytho nag usi geryow Kernewek dhe Garol Sen Dey, skrifys gans Watson, komprehendys y’n lyver.

Tyrvab a gesoberas gans Morton-Nance dhe rekordya geryow rannyethel . Yth esa bern meur ganso ow tochya neppyth Kernewek. Ev o aghskrifer a vri. Y skians avel lowarther a veu aswonnys gans lies lyver-termyn akademek lowarthieth ha lyvrow kepar ha ‘British and Foreign Trees and Shrubs in Cornwall’ gans Edgar Thurston.

Yn 1931 Tyrvab a dhyllas lyver lavarow gelwys First Steps in Cornish. Nyns o pur lowen gans an fordh a wrug Morton Nance savonegi an lytherenans avel Kernewek Unyes hag y fordh a skrifa Kernewek o moy hevelep dhe fordh Jenner, selyes war Kernewek Diwedhes.

Bewnans teylu

Yn 1908 ev a dhemedhas Elizabeth Mary Rogers yn Hellys. I a gavas dew vab, John (1910) ha Sidney (1915), hag unn vyrgh, Esther (1911). Y wrek a verwis yn Genver 1937. Yn mis Kevardhu an keth bledhen, ev a dhemedhas arta, dhe Ruby Pope yn Sen Eler.

Ev o lowarther dhe Lowarthow Rosehill, Aberfala, ha lowarther Mr A. Pearse Jenkin yn Trewydhgi. Yntra 1929 ha 1951 ev o penn lowarther dhe Gorforeth Pennsans hag avisyer Lowarthow Morrab y’n keth tre.

Yn y vewnans diwettha, ev a dhyskas Frynkek, ha wosa henna ev a dhyskas Bretonek orth goslowes orth an pyskadoryon a Vreten Vyghan. Herwydh E.G.R.Hooper (Talek), ‘nagonan re gowsas Kernewek yn fordh mar burwiryon avel Watson’.

Watson a verwis yn Hedra 1959 yn Klavji Pennsans. Yntiryes yw yn ynkleudhva Pennsans.

Karol Sen Dey

Geryow Karol Sen Dey, skrifys gans Watson

'Ma grün war 'n gelynen, 'ga lyú-ý léthwyn
Ha Jésus ó maylyes yn dyllas owrlyn

Ha Mam ó an Vaghteth
Marýa Mam Dew
Ha gwedhen an gwella
An gelynen yú
Kelyn, kelyn
Ha gwedhen an gwella
An gelynen yú

'Ma grün war 'n gelynen, 'ga lyú-ý gwelswer
Ha Jésus ó crowsys, ý Vam yn awhér

'Ma grün war 'n gelynen, 'ga lyú-ý gosrüth
Ha Jésus yú 'gan Sylw'as, ý vernans mar druth

'Ma grün war 'n gelynen, 'ga lyú-ý glowdhú
Ha Jésus ó marow, dredho ný a vew

• Rekordyans a William Watson ow kana Karol Sen Day y'n 1930ow a-varr (dhyworth 08.06 yn rag)