Bal Sten Gever
Bal sten yn Kernow west yw Bal Sten Gever eus desedhys ynter an gwigow a Voskaswal Wartha ha Trewyllard yn Kernow. Ev veu oberys yntra 1911 ha 1990 hag ev a askorras yn kever 50,000 tonnas a sten du dres an spys ma. Gwithti ha kresen ertach yw ev y'n jydh hedhyw.
Istori golegi
Sten ha kober re beu balyes yn arenebedh ollgemmyn Gever a-ban an 18ves kansvledhen. Wor'talleth ev o kompani byghan henwys Hwel an Gever ha hanow an bal o Bal Levant Est bys 1840 ha Levant North a 1851 dhe 1891, pan deges veu ev.
Wor'talleth an 20ves kansvledhen yth esa res dhe vagas a dus bal a Lannust drehedhes dhe Gernow dhyworth Afrika Dyghow awos an Nessa Bell Boer. I a worbrenas an arenebedh ha gul lower a ober prospektya, ow ledya dhe rondyans a gompani henwys Levant North (Hwel Gever) yn 1901. Prenys veu an hwel gans an Kompani Strothys Gwel Owr Ostralek (Sowsnek: Australian Gold Field Company Ltd) yn 1904, an kompani ma a dhrias nebes balyow erel y'n arenebedh war-barth, ow tevnydhya an hanow Balyow Strothys Sten Gever.
An Shafta Wethered (henwys rag Oliver Wethered, onan a'n grondyoryon an bal) veu dallethys yn 1909, Bys 1919, yth esa an hwelyow ow kwaya yn tu an mor dhe'n west, ha Shafta an Trygh (henwys rag diwedh Kensa Bell an Bys) veu sedhys dhe'n north-est. An bal a stoppyas owth oberi yn 1921 ha rag 12 mis dres barras an sten yn 1930 a wrug degea lower a valyow sten erel yn Kernow. Oberyansow y'n Shafta Wethered veu stoppyes yn 1944, mes Shafta an Trygh a besyas yn devnydh.
A-dhyworth diwedh Nessa Bell an Bys bys y'n 1960ow a-varr, yth esa fowt a dus val a sleyneth. Ytho an balyow Gever ha Crofty Soth a wrug arveth tus bal polonek hag italek. An plit a wrug mos ha bos gwell y'n 1960ow hag yth esa 270 a dus bal dhe'n hwel dhe'n pols ma. An bal a ystynnas dhe hen hwelyow Bal Levant a eth yn-dann an mor, mes res o dhedha ebilya toll yn gweli an mor rag may hyllsons draynya an shaftys.
Bys y'n 1970ow sett Gever a worheras tri mildir pedrek ha komprehendya bal Goon Boskaswal, Konsolyow Boskaswal ha bal Levant. Yn 1985 an Konsel Sten Keswlasek a fyllas hag yth esa kodh dramasek yn pris an metol. an bal a assayas pesya owth oberi rag nebes bledhynnyow, mes ev a wrug degea yn 1990 hag an pompys veu skwychyes yn farow yn mis Me 1991 ow kallos an hwelyow dhe leunhe gans dowr. Yma sten hwath y'n bal, mes nyns yw ev erbysus dh'y gavos.
Dres an 20ves kansvledhen, Gever a dhrivyas moy ages 85 mildir (137 km) a gowfordhow anedha ev a gavas yn kever 50,000 tonnas a sten du ha gul budh a moy ages £7 milyon. Yn kresek, moy ages milyon gallon a dhowr (meur anodho dhyworth an mor) veu pompyes dhyworth an bal pub tydh.
Tennvos Havysi golegi
Meur ras a omglemyans an gemeneth leel ha kowethyansow leel avel Konsel Kernow hag Ertach Kemeneth Boskaswal Wartha, an le re wortas hedhasow dhe'n poblek. Bal Sten Gever yw gwithti ha Kresen Ertach y'n jydh hedhyw war arenebedh a 67 erow (270,000 m2) a wra dhodho bos an brassa bal sten gwithys yn Breten Veur. Rann bosek an Dirwedh Balweyth Kernow ha Dewnens West yw ev hag ev o aswonnys gans UNESCO yn 2006. Ev re gavas £3.8 milyon a skoodhyans arghansek rag gwellheansow dhyworth an Gwari Dall Ertach, Objective One, Konsel Kernow ha Konsel Ranndir Pennwydh.
An gwithti Kerrek Kales nowyth yw rann finek an plott gwellheansow ma. An gwithti ma a lever drolla a valweyth sten yn Kernow ha Gever yn arbennik, ow tiskwedhes an pyth a hwarva a-ugh hag a-woles dhe'n dor, ha fatel o bewnans rag an pobel a oberas ena. Godrigoryon a yll kerdhes dres drehevyansow an bal rag dhe weles an jynnweyth gwreydhek hag yma torn yn-dan dhor yn Hwel Meksiko, bal a-dhyworth an 18ves kansvledhen.
Gweller ynwedh golegi
Kevrennow a-ves golegi
Gwithti Bal Sten Gever (yn Sowsnek)
Tirwedh Balweyth Kernow ha Dewnens West (yn Sowsnek)
Ertachva an Bys Balweyth Kernow(yn Kernowek)