Bal Sten Mena Wellington
An Bal Sten Mena Wellington (Sowsnek: Mount Wellington Tin Mine) yw bal sten deges usi trigys dew vildir (3.2 kilometer) dhe'n est a Sen Dey yn Kernow. Ev veu ygerys yn 1976 avel an kensa bal nowyth y'n ranndir rag meur a vledhennyow.
An bal a dhegas yn 1991 wosa dhe'n pris a sten kodha ha kemerys dhe-ves veu an arghasans gweresek rag pompya. Yth esa assay dhe dhasserghi an bal ha'y dreylya dhe dennvos rag godrigoryon, mes hemm a fyllas.
Tyller an bal veu prenys gans Mount Wellington Mine Ltd yn 2007 a-varr, a removyas stomp an penndhaffar ha dasserghi an tyller. Ym niver a gompanis y'n sektoryow nerth nowedhadow avel Kensa Heat Pumps ha R-Eco.
Istori golegi
Y'n 1920ow tri broder henwys Wellington a oberas beghow an Hwel Andrew koth, esa ogas dhe'n arenep.
Yn 1935 Mount Wellington Ltd, skoodhyes gans British Non-ferrous Mining Corp Ltd, a brenas an reythyow dhe Valyow Unys ha Kesunyes, Hwel Clifford ha Hwel Andrew. Kevrennow yn Mount Wellington Ltd veu argemynnys war an 5ves mis Hwevrer.
Moy a vyldyansow ha shaftys veu drehevys y'n 30ow war an tyller ha'n bal a brenas reythyow dhe valyow yn ogas. Ober a stoppyas dhe Vena Wellington war an 16ves mis Kepardhu 1939 awos fyllel a arghasans.
Yn 1967 tardrans arbrevek a dhalathas dhe Val Mena Wellington wosa kompani a Ganada a brenas an tyller yn 1963. Yn 1969 ober dhe sedhi shafta nowyth, Shafta Wellington Niver 1, veu dallethys. An Bal Mena Wellington a dhalathas y askorrans yn 1974 avel an tressa bal sten nowyth yn Kernow yn teyr bledhen. Ev veu rewlyes gans an Korforeth Gernewek Balweyth ha Sten (Cornwall Tin and Mining Corporation).
Bal Mena Wellington veu deges yn 1978, mes shafta Niver 1 veu gwithys rag hedhas rag tus ha jynnweyth.
Yn mis Metheven 1980 askorrans dhe Hwel Jenna a eyl-dhalathas, wosa an bal dhe vos prenys gans Carnon Consolidated yn 1979, ha nebes moon a dheuth a-dhyworth Mena Wellington. An kompani Thyssens a wobrenas an tyller dhe Wellington a-dhyworth Billiton Minerals Ltd, an kompani a brenas nebes byldyansow ha tiryow an tyller yn 1979 ynwedh.
Wellington veu devnydhyes avel pennplas rag ober Thyessens dhe Hwel Jenna, Crofty Soth ha Bal Gever.
Yth esa'n 1980ow termyn a boyntys ughel hag isel rag Bal Mena Wellington ha'y valyow-hwor. Mes, awos gas metheyn esa ow tos a skollvaow Konsel Kernow dhe Wonow Unys, an chons a dardhow yn-dann dhor a gressyas. Yn mis Meurth 1991 Hwel Jenna, ow komprehendya Bal Mena Wellington ha'n balyow-hwor, veu deges.
War 16ves mis Genver 1992 320 milyon liter a dhowr ha loub trenkek andhyghtyes a dardhas a-dhyworth adyt Nangiles dhe Hwel Jenna y'n Dowr Karnon. Nivelyow ughel a Cd ha Zn veu gesys y'n dowr ha dasliwyes an heyl.