Boron
Elven gymyk yw boron, niver 5 y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw B. An hanow a dheu dhyworth an ger Arabek buraq, ow styrya boraks. Syr Humphrey Davy a dhevisyas an hanow, ow kesunya an geryow Sowsnek borax ha carbon.
Ensampel a | Elven gymyk, stoff sempel, lithophile |
---|---|
Klass | govetelek |
Furvell gymyk | B |
Dydhyas diskudhans | 1892 |
Niver atomek | 5 |
Aray an elektrons | 1s² 2s² 2p¹, [He] 2s² 2p¹ |
Elektronegedhegedh | 2 |
Studh oksidyans | 2, 3, 1 |
Rann a | elven bagas 13, period 2, boron compound |
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia |
Elven essensek dhe blansow yw boron. Plansow gans palster a voron yw frooth, yn arbennek avalow, ha losow kegin (broklo ha kowl). Re a voron a wra kawsya klavder (dres 5g), ha 20g yw dogen marwel. Yn despit dhe hemma, usys yw boron avel medhegneth leel y'n kesstoffow boraks (Na2B4O5(OH)4.8H2O) ha trenken borik (H3BO3).
Y'n jydh hedhyw godhonydhyon a wra hwithrans dhe usya kesstoffow boron avel dyghtyans rag hwedhow ympynnyans.
An unnik pennfenten a voraks y'n dedhyow koth o Tibet. Chaucer a gampollas boron avel boracic y'n 'Canterbury Tales'. Usys o y'n termyn na avel medhegneth kroghen. Yn 1808 y'n kettermyn, Louis-Joseph Gay-Lussac ha Louis-Jacques Thenard yn Paris, ha Syr Humphrey Davy yn Loundres a gavas boron dhyworth borat orth y dommhe gans alkan potassiom.
Yma'n pennfenten moyha a gesstoffow boron yn Death Valley yn Kaliforni. An askorrans ollvysel pub bledhen yw 2 vilvil tunnas. Posek yw boron yn diwysyans dhe wul boridow alkan. Usys yns dhe wul lownyow turbyn ha jynnow fusenow. Keworrys dhe weder yw borik oksid dhe askorra pyrex a fybrow gweder. Usys yw trenken borik avel ladher treghviles. Yn dasoberoryon nuklerek usys yw boron dhe lettya dasoberyans chayn. Keworrys yw borat dhe wul godeyl.
Poos atomek boron yw 10.81, ha'y boynt teudhi yw 2300°C, ha'n poynt bryjyon 3658°C. Elven anfetelek yw boron. Y hwer yn lies furv, an moyha kemmyn yw polter tewl.
Devnydh marthys yw boron nitrid, hevelep yn krevder ha splander dhe adamant. Usys avel devnydh eskravus yn diwysyans. Keworrys yw ynwedh dhe dremmliwyow kepar ha polter bejeth. Y'n keth fordh yma dhe boron karbid kaletter hevelep dhe adamant.
Mirva
golegi-
Boraks
-
Polter boron
-
Death Valley
-
Gweder pyrex
-
Trenken borik, ladher treghviles
-
Boron a lesk gans flamm gwer
-
Syr Humphrey Davy, an Kernow