Potassiom

Elven gymyk yw potassiom, niver 19 y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw K, dhyworth kalium, an hanow Latin rag potash, martesen dhyworth an ger Arabek qali, ow styrya lisliwen. An hanow potassiom a dheu dhyworth an ger Sowsnek, potash.

Ensampel a	Elven gymyk, lithophile
Klass	alkan lisliwennek, alkan, stokk-s
Furvell gymyk	K
Dydhyas diskudhans	1807
Niver atomek	19
Aray an elektrons	[Ar] 4s¹, 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s¹
Elektronegedhegedh	0.82
Studh oksidyans	−1, 1
Rann a	bagas 1, period 4, alkan lisliwennek
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven essensek dhe bub tra byw marnas nebes bakteria yw potassiom. Radywoweythresek yw onan a'y isotopow kemmyn, ha drefen hemma, y leverir dell potassiom yw an chif acheson a chanjyow genynnek yn plansow hag enevales.

John Aubrey, neb a skrifas dedhlyver y'n 17ves kansvledhen, a dherivas lusu plansow dhe vos da dhe'n gweres. Aswonnys hag usys o solpyter (potassiom nitrat, KNO₃) hag alum (potassiom aluminiom sulfat, KAl(SO₄)₂) yn kettermyn. Pan wrug Antoine Lavoisier skrifa an rol gynsa a elvennow kymyk, ev a gomprehendyas nebes 'doryow' na yllys terri dh'aga elvennow. Yn 1807 Syr Humphrey Davy a erviras aga studhya, hag assaya devnydhya tredan dh'aga therri, h.y. elektrolysans. Ev a henwis an elven nowydh potassiom.

Chif monow potassiom yw sylvit (KCl), karnalit KCl.MgCl₂ hag alunit (KAl₃(SO₄)₂(OH₆). Almayn o an askorrer moyha kyns Kynsa Bresel an Bys, mes Kanada, an Statys Unys ha Chile yw an moyha posek lemmyn. Askorrys yw a-dro dhe 50 milvil tonnas a botash an vledhen. An brassa rann a dhe wul godeylyow (95%), ha'n remenant dhe wul potassiom hidroksid. Usys yw hemm yn y dro dhe wul gweder, sebonow ha medhegnethow.

Poos atomek potassiom yw 39.10, y boynt teudhi yw 64°C ha'y boynt bryjyon yw 774°C. Y dhosedh yw 0.86kg an liter. Alkan medhel gwynn-arghansek dasoberus yw.

Mirva

• 
  John Aubrey
• 
  Syr Humphrey Davy
• 
  Prov flamm potassiom
• 
  Godeylya
• 
  Sebonow
• 
  Sylvit
• Dasoberyans gans dowr