Mengleudh Delyow Boll

An brassa mengleudh legh yn Kernow yw an Mengleudh Delyow Boll (Sowsnek: Delabole Slate Quarry). Desedhys yw y'n dreveglos Delyow Boll yn Kernow North hag ev re beu oberys heb hedhi a-dhia'n 15ves kansvledhen.^[1] Leverys yw y vos an kottha mengleudh legh a bes oberi yn Pow Sows.

Dhe unn pols, an downna pytt gwrys gans tus y'n bys oll o an Mengleudh Delyow Boll, mes nyns yw namoy awos mongleudhyow ha mengleudhyow bras yn Ostrali hag Amerika.

Istori

Herwydh hwedhlow, meyn Delyow Boll re beu mengleudhyes war an tyller ha devnydhyes rag byldya dres neb 800 bledhen, ytho a-dhia reyn Myghtern Stefan y'n 12ves kansvledhen.^[2] Dres reyn Myghternes Elisabeth an kensa, yth esa pymp mengleudh war an tyller o pur bosek rag delivra legh dhe Vreten Vyghan ha'n Iseldiryow.^[1]

An garth-legh dhe Dhelyow Boll.

Yn 1841, y junyas an pymp mengleudh dhe wul unn unses, an Kompani Legh Delyow Boll Koth (Old Delabole Slate Company) eth ha bos an kompani kendon finwethys a-lemmyn yn 1898. Yn kres an 1800ow, yth esa a-dro dhe 1,000 gweythyor a oberi y'n mengleudh, owth estenna kresek a 120 tonnas a legh pub dydh, mes an niver ma a sedhas dhe 500 yn 1910. Kyns an hyns-horn dhe dhos yn 1893, treghys veu an legh ha tennys vons dhe Borthkaveran le may fons kergys yn gorhelyow.^[1]

Deges veu Mengleudh Legh Delyow Boll Koth gans arghansoryon an kompani yn 1977. Degemeror o Rio Tinto Zinc a oberi an mengleudh bys dhe 1999 pan veu prenys gans bagas dyghtyans leel. Yn 2005, an brassa rann a'n kevrennow a veu prenys gans unn teylu, an kensa tro a-dhia 1842.^[3] Yn 2007, nyns esa saw pymp gweythor owth oberi y'n pytt gans somm a a-dro dhe 40 gweythor.^[1]^[4]

Karyans

An atalva goth dhe'n Mengleudh Delyow Boll.

Yth esa hyns-horn kledhrennow-kul 1'11" geyj (584.2mm) a oberi y'n mengleudh yntra 1834 ha'n 1980ow.^[5]^[6] Ev a dhevnydhya lokomtyvyow ethen ha disel rag movya an legh. Yn 1879, an mengleudh a brenas dew jynn ethen a-dhyworth an Hunslet Engine Company yn Leeds. Yth esa an re ma ensamplys a'n eghen Quarry Hunslet a vri, i o niver 219 henwys E. Jago ha niver 220 henwys John Allen.^[7] Yn 1902, an mengleudh a brenas lokomotyv ethen aral a-dhyworth an kompani W.G. Bagnall, niver 1663 henwys Sir TJ Firbank.^[8] An tri jynn ethen a oberi bys dhe'n Bell Meur, pan vons kemerys a-ves a dhevnydh. Tewlys dhe-ves vons y'n 1930ow wosa i dhe vos eyl-worrys gans dew lokomotyv petrol y'n 1920.^[8] Yth esa niver a hensi-horn ynklinyes y'n mengleudh ynwedh a yll bos gwelys yn meur a skeusennow koth a'n mengleudh.

Yntra 1893 ha 1964, servyes veu an mengleudh gans an Hyns-horn Kernow North a oberi trenow karg a-dhyworth garth-keschanj a ranna gans an hyns-horn pervedhek. Ny dreusvewas an dhew hyns-horn dhe'n jydh hedhyw ha lemmyn an mengleudh a dhevnydh kertigow rag karga an legh.

Y'n jydh hedhyw

An mengleudh a bes estenna kresek a 120 tonnas a legh pub dydh dre dhevnydhya methodys balweyth arnowyth ha gweythoryon skentel. Yma heskennow gwiver adamant dhe'n kompani a dregh stockys 600 tonnas a-dhyworth enep an mengleudh yn le ow tardha. Hemm a styr na wra kemmys a atal avel yn termyn eus passyes.

Yma presentyansow yn-kever an mengleudh ha tornys kerdhes a-dro dhodho yw ygor dhe'n poblek.^[9] Godrigoryon a yll gweles an stevel-dhiskwedhes, an pytt a ober, ha'n hwelyow arenebel. Onan a'n lokomotyvyow petrol a-dhyworth an hyns-horn pervedhek koth a yll bos gwelys hwath dhe'n mengleudh ynwedh.^[8]

Kevrennow

Gwiasva kompani an mengleudh (yn Sownsek yn-unnik): http://www.delaboleslate.co.uk/

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 http://www.delaboleslate.co.uk/history.asp
↑ Betjeman, John (1984). Betjeman's Cornwall. London: John Murray. p. 25. ISBN 0-7195-4106-9.
↑ Cornwall Mining Development Association (2007) Annual Report for 2006
↑ Catherine Lorigan, Delabole: the History of the Slate Quarry and the Making of the Village Community. Pengelly Press, 2007; p. 248
↑ Dart, Maurice (2005). Cornwall Narrow Gauge including the Camborne & Redruth Tramway. Middleton Press. ISBN 1-904474-56-X.
↑ Bryant, R. S. (ed.) (1987). Industrial Locomotives, including preserved and minor railway locomotives. Industrial Railway Society. ISBN 0-901096-55-5.
↑ http://leedsengine.info/leeds/locolist.asp?page=269&order=SELECT+*+FROM+locos+WHERE+%5BYear%5D+LIKE+%27%2518%25%27+ORDER+by+%5BYear%5D
↑ ^8.0 ^8.1 ^8.2 http://www.northcornwallrailway.co.uk/traffic.html
↑ http://www.delaboleslate.co.uk/quarry-tours.asp

[:0-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 http://www.delaboleslate.co.uk/history.asp

[2] Betjeman, John (1984). Betjeman's Cornwall. London: John Murray. p. 25. ISBN 0-7195-4106-9.

[3] Cornwall Mining Development Association (2007) Annual Report for 2006

[4] Catherine Lorigan, Delabole: the History of the Slate Quarry and the Making of the Village Community. Pengelly Press, 2007; p. 248

[5] Dart, Maurice (2005). Cornwall Narrow Gauge including the Camborne & Redruth Tramway. Middleton Press. ISBN 1-904474-56-X.

[6] Bryant, R. S. (ed.) (1987). Industrial Locomotives, including preserved and minor railway locomotives. Industrial Railway Society. ISBN 0-901096-55-5.

[7] ttp://leedsengine.info/leeds/locolist.asp?page=269&order=SELECT+*+FROM+locos+WHERE+%5BYear%5D+LIKE+%27%2518%25%27+ORDER+by+%5BYear%5D

[:1-8] 8.0 ^8.1 ^8.2 http://www.northcornwallrailway.co.uk/traffic.html

[9] ttp://www.delaboleslate.co.uk/quarry-tours.asp

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]