Krib-bar Meur Ostrali

Krib-bar Meur Ostrali yw an kevreyth krib wylar moyha y'n bys, gans 2,900 a gribow diblans ha 900 a enesow. Yma dhe Ertachva an Bys UNESCO arenebedh a voy ages 2,300 km² yn ranndir a 344,000 km ². Desedhys yw y'n Mor Gwylar war arvor north-est Ostrali, tro'ha'n est a stat Queensland. Hy a ystyn ynter Enesow Arlodh Elliot yn Queensland soth mar bell avel Morblek Papua, pellder a voy ages 2,000 km. An pellder dhyworth an arvor a wra varya ynter 30 km (ogas dhe Cairns) dhe 250 km ogas dhe Gladstone.

Krib-bar Meur Ostrali

Sort	krib gwylar
Doronieth
Ranndir gwithans	Great Barrier Reef Marine Park
Tyller	Townsville
Konteth	Queensland
Gwlas	Ostrali
Arenebedh	34,893,402.883011 ha
Ogas dhe	Coral Sea
Kesordnogyon	16.4°S 145.8°E
Studh ertach	Ertachva an Bys UNESCO, listed on the Australian National Heritage List
Manylion
Restrennow kelmys war Wikimedia Kemmyn

Tus deythyek Ostrali hag Enesow Kulvow Torres re beu aswonnys a'n Krib-bar Meur a-dhia termyn pell, owth hy usya rag pyskessa hag erel. Rann bosek yw a wonisogeth ha spyrysekter bagasow leel.

Y hyllir gweles an Krib-bar Meur dhyworth an efanvos, ha hemm yw an starneth sengel moyha y'n bys gwrys gans organedhow bew. Furvyes veu starneth an krib-bar dhyworth bilvilyow a organedhow byghan, gelwys "polypow gwylar". Meythrinva yw dhe lies eghen a vewnans, ha dewisys veu avel Ertachva an Bys UNESCO yn 1981. Konsidrys veu an krib-bar avel onan a "Seyth Marth Naturel an Bys" yn 1997.

An Krib-bar Meur yw tennva tornyaseth moyha Ostrali. Y restrir viajys dhe'y gweles dhyworth trevow kepar ha Cairns ha Townsville. Ottomma tyller gerys-da dres eghen rag tornysi, yn arbennik Enesow Sulgwyn ha Cairns, hag askorrys yw dres AUD $3 bilvil an vledhen drefen an negys ma.

Y kwithir an brassa rann a'n krib-bar gans Park Morek an Krib-bar Meur, a weres lehe effeyth devnydh denel, kepar ha pyskessa ha tornyaseth. Posow erel war an krib-bar hag ekosystem a gomprehend res treustir ha godhesa, chanj y'n hin keffrys ha kanna yn res, skollya karthyon ha preydhyans gans pympbysow henwys kurun spern (Acanthaster planci). Herwydh hwithrans gans an Akademi Skiensow Kenethlek dyllys yn 2012, an Krib-bar Meur re gollas moy ages hanter y wylar a-dhia 1985, hwithrans afydhys gans studhyans yn 2020 a dhiskudhas dres hanter an gwylar dhe verwel yntra 1995 ha 2017. Akt laghel Park Morek an Krib-bar Meur a wra ynia war dhyllans derivas pub pymp bledhen a-dro dhe yeghes, posow ha'n wolok dheragdho.

Dororieth

Enys Kerghydh, yn ranndir soth an Krib-bar Meur

Tektonieth plattys a dhiskwedh Ostrali dhe waya dhe'n Ogledh war gevradh a 7 cm an vledhen, a-dhia an Osweyth Kenozoek. Y feu termyn a dhrehevel tektonek, ha'n keynow dewdhowr a wayas 400 km dhe bervedh an tir. Kettermyn, Queensland a brevas tardhow loskvenydhyek a gawsas loskvenydhyow skoos ha livyow basalt. Re anedha a dhisplegyas dhe vos enesow ughel. Wosa furvyans bolla an Mor Gwylar, kribow gwylar a dhallathas furvya y'n bolla. Mes bys dhe nans yw 25 milvil bledhen, y feu Queensland yn frosow keynvor temprek - re yeyn rag synsi tevyans gwylar. Istori an Krib-bar yw komplek. Wosa dhe Queensland gwaya dhe dhowryow trovannel, an Krib-bar eth dre dermynnyow a devi ha deklinya gans chanjys yn nivel an mor.

A-dhia 20,000 bledhen kyns a-lemmyn bys dhe nans yw 6,000 bledhen, nivel an mor a dherevis yn rewlys a-derdro'n bys. An polypow gwylar a ylli tevi ughella y'n dowr war emlow an enesow. Erbynn nans yw 13,000 kyns a-lemmyn, nivel an mor o saw 60 meter isella es dell yw hedhyw. Gans ynkressyans aral yn nivel an mor, beudhys veu an brassa rann a'n enesow, hag ytho an gwylar a ylli gordevi an enesow dhe furvya an kribow a welir lemmyn. Nyns yw nivel an mor re janjyas lower y'n 6,000 bledhen diwettha. Possybyl yw dhe weles remenans krib-bar hevelep dhe'n Krib-bar Meur yn Kimberley, Ostrali west.

Enevales

An Krib-bar Meur Ostrali a'n jeves 1,500 eghen a buskes ha lies eneval, plans, alga ha gwylar aral. 30 eghen a vorviles yw kevys y'n mor ogas dhe'n grib, ow komprehendya an morvil bothek. Omma y kwelir an brassa kanran a vorvughes an est. Hwegh eghen a vorgrobanes a dheu dhe'n grib rag dinythi. 125 a eghen a vorvleydh po roghys bros yw kevys war an grib ha treweythyow krokodiles hyli a wodrig dhyworth an arvor. Yn-mysk enevales erel, yma 215 eghen a ydhyn, 5,000 eghen a gregynnegyon, 2,200 eghen a blansow war an enesow ha 400 eghen a wylar.

• 
  Lost morvil bothek
• 
  Morvugh an est
• 
  Morgroben gwyrdh
• 
  Morvleydh meur gwynn
• 
  Rogh bros mantel
• 
  Pympbys kurun spern
• 
  Gwylar kannys
• 
  Gwylar yagh

Onan a'n mil erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.