Krib-bar Meur Ostrali

Krib-bar Meur Ostrali
Sort	krib gwylar
Doronieth
Ranndir gwithans	Great Barrier Reef Marine Park
Tyller	Townsville
Konteth	Queensland
Gwlas	Ostrali
Arenebedh	34,893,402.883011 ha
Ogas dhe	Coral Sea
Kesordnogyon	16.4°S 145.8°E
Studh ertach	Ertachva an Bys UNESCO, listed on the Australian National Heritage List
Manylion
	Restrennow kelmys war Wikimedia Kemmyn
	[edit on Wikidata]

Crib-bar Meur Ostrali ew an form crib wylar moyha e'n bes, gen 2,900 a gribow diblans ha 900 a enesow. Ema dhe [[Ertachva an Bys UNESCO]|Ertachva an Bes UNESCO] myns a voy ages 2,300 km² en radndir a 344,000 km ². Desedhys ew e'n Mor Gwylar war arvor noor-est Ostrali, tro'ha'n est a stat Queensland. Ema hei owth ystydna tredh Enesow Arlodh Elliot en Queensland soth maga pell dre Vorblek Papua, pellder a voy ages 2,000 km. Ema an pellder dhort an arvor ow varya tredh 30 km (ogas dhe Cairns) dhe 250 km ogas dhe Gladstone.

Ajwonys o a'n Crib-bar Meur dhe dus enejek Ostrali hag Enesow Kulvow Torres a-dhia termyn pell, orth hy usya rag peskecha hag erel. Radn bosek ew a wonisogeth ha spyrysecter bagasow leel.

Possybyl ew dhe weles an Crib-bar Meur dhort an efanvos, ha hebm ew an starneth sengel moyha e'n bes gwres gen organedhow bew. Furvyes veu starneth an crib-bar dhort bilvilyow a organedhow bian, gelwys "polypow gwylar". Meythrinva ew dhe lies ehen a vownans, ha dewisys veu avel Ertachva an Bes UNESCO en 1981. Considrys veu an crib-bar avel onan a "Seyth Marth Naturel an Bes" en 1997.

An Crib-bar Meur ew tednva tornyaseth moyha Ostrali. Restrys ew viajys dhe'y weles dhort trevow pecara Cairns ha Townsville. Ottobma teller gerys-da dres ehen rag tornysi, en arbednek Enesow Sulgwyn ha Cairns, hag ascorrys ew dres AUD $3 bilvil an vledhen drefen an negys ma.

Gwithys ew an brassa radn a'n crib-bar gen Park Morek an Crib-bar Meur, hag a weres lehe effeyth devnydh a vabden, pecara peskecha ha tornyaseth. Posow erel war an crib-bar hag ecosystem a gomprehend res treustir ha godhesa, chanj e'n ayredh keffrys ha canna gwylar, scollya carthyon ha preydhyans gen pempbeses henwys curun spern (Acanthaster planci). Herwydh whithrans gen an Academi Sciensow Kenethlek dyllys en 2012, an Crib-bar Meur a gollas moy ages hanter y wylar a-dhia 1985, whithrans afydhys gen studhyans en 2020 a dhiskudhas dres hanter an gwylar dhe verwel tredh 1995 ha 2017. Act laghel Park Morek an Crib-bar Meur a wra ynia war dhyllans derivas pub pemp bledhen a-dro dhe yeghes, posow ha'n wolok dheragdho.

Dororieth

Enys Kerhydh, en radndir soth an Crib-bar Meur

Tectonieth plattys a dhisqwedh Ostrali dhe waya dhe'n Noor war gevradh a 7 cm an vledhen, a-dhia an Osweyth Kenozoek. E feu termyn a dherevel tectonek, ha'n keynow dewdhowr a wayas 400 km dhe bervedh an tir. En kettermyn, Queensland a brevas tardhow loskvenydhyek a gawsas loskvenydhyow scoos ha livyow basalt. Nebes anodhans a dhisplegyas dhe vos enesow uhel. Woja furvyans bolla an Mor Gwylar, cribow gwylar a dhallathas furvya e'n bolla. Bes bys dhe nanj ew 25 milvil bledhen, e feu Queensland en frosow mor bras temprek - re yeyn rag senji tevyans gwylar. Story an Crib-bar ew complek. Woja dhe Queensland gwaya dhe dhowryow trovadnek, an Crib-bar eth dre dermydnyow a devy ha declinya gen chanjys en level an mor.

A-dhia 20,000 bledhen kens a-lebmyn bys dhe nanj ew 6,000 bledhen, level an mor a dherevis en rewlys a-derdro'n bes. An polypow gwylar a alja tevy uhella e'n dowr war emlow an enesow. Erbydn nanj ew 13,000 kens a-lebmyn, nag o level an mor saw 60 meter isella es dell ew hedhyw. Gen cressyans aral en level an mor, beudhys veu an brassa radn a'n enesow, hag etho an gwylar a alja gordevy an enesow rag furvya an cribow gwelys lebmyn. Na wrug level an mor chanjya meur e'n 6,000 bledhen diwettha. Possybyl ew dhe weles remenans crib-bar haval ort a'n Crib-bar Meur en Kimberley, Ostrali west.

Enevales

Ema dhe'n Crib-bar Meur Ostrali 1,500 ehen a buskes ha lies best, plans, alga ha gwylar aral. 30 ehen a vorviles ew kevys e'n mor ogas dhe'n grib, ow comprehendya an morvil bothek. Obma gwelys ew an brassa canradn a vorvughes an est. Ema whegh ehen a vorgrobanes ow tos dhe'n grib rag dinythy. 125 ehen a vorvleydh po rohes bros ew kevys war an grib ha terweythyow ema crocodiles hily ow vysytya dhort an als. Emesk bestes erel, ema 215 ehen a ydhyn, 5,000 ehen a gregynegyon, 2,200 ehen a blansow war an enesow ha 400 ehen a wylar.

Lost morvil bothek
Morvugh an est
Morgroben gwyrdh
Morvleydh meur gwydn
Roha bros mantel
Pempbes curun spern
Gwylar cannys
Gwylar yagh

Onan a'n mil erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.

Ma an erthygel ma usya an Furv Scrifys Savonek (gen furvow tradycyonal) a-barth Kernowek diwedhes.