Bal Bre Garn Soth

Bal deges y'n Ranndir Balweyth Bre Garn yn Kernow Est yw an Bal Bre Garn Soth (Sowsnek: South Caradon Mine). Trigys yw an bal war amalow soth Bre Garn a-dro dhe hanter mildir (804 meter) dhe-ves a dopp an vrenn. Yth esa va brassa bal y'n ranndir hag ev o onan a'n penn-balyow kober yn Kernow gans eskorrans a 217,820 tonnas a voon kober.^[1]

Gwithys yw an bal gan UNESCO avel rann an Dirwedh Balweyth Kernow ha Dewnens West.

Istori

Vu a'n leuryow-gwiska ha jynnjiow Shaftys Pearce ha Jynn yn 1979.

An istori a valweyth war amalow Bre Garn a dhedh delergh dhe'n osow kres ha remenans a hwelyow stremya-sten a-varr a dhur ogas dhe fenten an Dowr Seythyn war amal Bre Garn.^[2] Yn 1836 begh golusek a gober veu trovyes war amalow soth an vrenn.^[3]

An bal Bre Garn Soth re dhalathsa owth oberi yn 1833 ha veu oberys tan a-dro dhe 1870. Yn 1864, gwella bledhen an bal, 5,144 tonnas a gober veu balyes ha £57,040.40 veu dendylys. Yntra 1874 ha 1979, Bal Bre Garn Soth o tressa brassa askorrer a gober y'n soth-west. Ev o an brassa ha golusekka bal a'n bagas balyow Bre Garn ha gul dres 202,000 tonnas a voon kober gradh ughel (10.25%) yntra 1838 ha 1885.^[4]

Degeans

Res o dhe'n bal degea a-dro dhe 1880, mes godhvedhys yw bos an bal eyl-ygerys yntra 1883 ha 1886.^[4] Acheson rag degeans an bal o an pris a voon kober, esa ow kodha.^[2]

Res o dhe veur a valyow erel y'n arenebedh degea, pan dhegas an Bal Bre Garn Soth, awos bos kowfordhow yn-dann dhor an balyow junyes gans an eyl y gila. Pan skwychyas pompyow an Bal Bre Garn Soth yn farow, ny yllas an hwelyow erel batalyas orth an nivelyow dowr esa ow sevel.^[5]

Oberyans

Jynnji Shafta Holman ha kowfordh hyns-tram dre'n atalva. Yma'n gowfordh veur lettyes y'n jydh hedyw, mes yma onan byghanna dhe amal dyghow an jynnji.

Oberys veu an bal yn dew bagas a veghow. Rann an north a oberas an pennvegh a-dhyworth shaftys Pearce ha Jynn, rann an soth a gomprehendas meur a veghow a veu oberys a-dhyworth Shaftys Jope, Klemmo, Rule, Jynn Nowyth ha Kytto.^[4]

Dell o usys, nyns esa'n beghow ledanna es dew tros-hys (61 centimeter), mes treweythyow yth esa'n pennvegh ogas ha 12 tros-hys (3.6 meter).

An bal veu pywys hag oberys gans an vreder Klemmo ha Tomas Kytto. Awos ny vynnas kevarghewysi yn Loundres arghansa an bal, ev veu tybys nag esa kober dhe'n est a Druru, res o dhe'n berghennow oberi an hwel aga honan.^[2]

An Hyns-horn Lyskerrys ha Karn veu byldyes rag karga askorras an bal dhe Lsykerrys ha diwettha dhe Logh.

Y'n jydh hedhyw

Remenans an leuryow-gwiska y'n Nans Seythyn yn 1979. Nyns yw an wel homm pur dhyffrans y'n jydh hedhyw.

Yma meur a remenans a Val Bre Garn Soth a bes dhe vos gweladow hedhyw. Yma ensamplys a jymblys, atalvaow, jynnjiow ha drehevyansow balweyth erel a-dro dhe'n arenebedh. Meyn-kobbel ha fondacyons a dhur war a leuryow-gwiska y'n Nans Seythyn dhe Wonnamena yn-mysk remenans balyow erel an ranndir.

Pub remenant an bal re beu gwithys yn y blit diswrys gans skoodhyans bagasow leel.

Gweller ynwedh

Tirwedh Balweyth Kernow ha Dewnens West
Diwysyans Balweyth yn Kernow
Balweyth Kober
Bal Sten Gever (Gwithti Balweyth Kernewek)
Dowrgleudh Kesunyans Lyskerrys ha Logh

Kevennow a-ves

Ragdres Ertach Arenebedh Bre Garn (yn Sowsnek)

Skeusennow a Val Bre Garn Soth dhe aditnow.co.uk (yn Sowsnek)

[1] ttps://web.archive.org/web/20161107215244/http://pensilvahistorygroup.org/places/1-south-caradon-mine

[:0-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 http://www.oocities.org/teammanley/southcaradon/SouthCaradonHistory.html

[3] ttp://www.geevor.com/index.php?object=329

[:1-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 http://www.cornwallinfocus.co.uk/mining/southcaradon.php

[5] ttp://www.oocities.org/teammanley/southcaradon/SouthCaradon1885.htm

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]