Ksenon
Elven gymyk yw ksenon, niver 54 y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw Xe. An hanow a dheu dhyworth an ger Greka ξένον xénon, ow styrya estrenyon. Nyns eus rann vewoniethel dhe'n elven ma.
 | |
 | |
| Ensampel a |
Elven gymyk, gass  |
|---|---|
| Klass |
period 5 |
| Furvell gymyk |
Xe |
| Dydhyas diskudhans |
12 Gortheren 1898 |
| Niver atomek |
54 |
| Aray an elektrons |
1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d¹⁰ 4s² 4p⁶ 4d¹⁰ 5s² 5p⁶, [Kr] 5s² 4d¹⁰ 5p⁶ |
| Elektronegedhegedh |
2.6 |
| Rann a |
period 5, bagas 18 |
 Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia | |
Diskudhys veu yn 1898 gans William Ramsay ha Morris William Travers yn Kolji Pennskol Loundres. I re dhiskudhsa neon, argon ha krypton seulabrys. I a usyas jynn ayr-lin dhe denna krypton dhyworth ayr, ha distyllyans rannrivek (fractional distillation) dhe enyshe ksenon dhyworto. Henwys veu ksenon gansa drefen y vos kales dhe dhiskudha.
Kevys yw ksenon yn dowr ewonek Vichy. Askorrys yw le es unn tonnas a gsenon pub bledhen dhyworth gweythvaow ayr-lin. Usys yw yn lugern lughes, laserow, hag arhwilellow PET. Anella kemyskans a oksyjen ha ksenon a wra gweres askorrans erythropoyetin (erythropoietin), hormon hag a ynkress askorrans kellow goos rudh. Usys yw ksenon ytho gans sportysi neb a vynn tolla. Emskemunys yw gans WADA, maynorieth ollvysel gorth-dopya.
Poos atomek ksenon yw 131.29, y boynt teudhi yw -112°C ha'y boynt bryjyon yw -107°C. Y dhosedh yw 5.9 gramm pub liter. Gass diliw, anvlasus yw. Onan a'n gassys nobyl yw. Usys yw ksenon y'n efanvos drefen y vos an keunys gwella rag jynnow ion.
MirvaChanjya
William Ramsay
Morris Travers
Jynn ion Deep Space 1
Laser ksenon
Arhwilell PET
Dowr moon
Golow lughes ksenon
