Magnesiom

Elven gymyk yw magnesiom, niver 12 y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw Mg. An hanow a dheu dhyworth an hanow le Magnesi (Magnesia), rann a Bow Grek an est, hag yn y dro dhyworth hanow an looth koth Magnetes.

Ensampel a	Elven gymyk, lithophile
Klass	period 3, bagas 2, stoff sempel
Furvell gymyk	Mg
Dydhyas diskudhans	1755
Niver atomek	12
Aray an elektrons	1s² 2s² 2p⁶ 3s², [Ne] 3s²
Elektronegedhegedh	1
Studh oksidyans	1, 2
Rann a	period 3, bagas 2
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven essensek dhe bub tra byw yn ogas, marnas nebes hwesker. Essensek yw yn arbennek dhe blansow, awos magnesiom yw yn kres an molekulen klorofyl. An rann vrassa dhe vagnesiom yw y'n eskern. Ev a wra peswar gweythres: ev a rewl gwayans kesstoffow dre genennow, yth yw rann a voy ages kans ensaym, usys yw dhe dhrehevel protinyow, ha usys yw yn hevelepi DNA. Kevys yw y'n rann vrassa a vosow, yn arbennek know, panes ha choklet, hag yma nivelyow ughel yn nebes sortow a gorev.

Usys yw magnesiom yn medhegneth avel fysyk lowsya (holanow Epsom yw magnesiom sulfat), po dhe wellhe drog torr (leth magnesia yw magnesiom hidroksid). Yn Nessa Bresel an Bys, usys o milvilyow a danbellennow magnesiom dhe dhalleth tanow yn citys Europa. Unweyth magnesiom a dhalleth leski, analladow yw dhe lettya an flammow marnas y worheli gans tewes.

Yn hav 1618 yth esa seghter euthyk yn Pow Sows. Pan gerdhas Henry Wicker dres Epsom Common, ev a welas bughes owth avoydya poll dowr. An dowr o pur hwerow, drefen holan ynno. Kyns pell, gerys-da o holanow Epsom dres Europa oll. An den kynsa dhe aswon bos magnesiom elven veu Joseph Black yn Karedin, Alban, yn 1755. An den kynsa dhe wul magnesiom pur ow Syr Humphrey Davy, an Kernow, yn 1808, dre elektrolysans magnesiom oksid.

An monow moyha posek ow komprehendya magnesiom yw dolomit (kalciom magnesiom karbonat CaMg(CO₃)₂), ha magnesit (MgCO₃). Askorrys yw dres 10 milvil tonnas an vledhen. Tommhes yw magnesit dhe wul magnesia (MgO). Keworrys yw magnesia dhe voos bughes, godeylyow, plastogow ha dhe wul bryckys a sev orth tomder. Askorrys yw 1.1 milvil tonnas dhe alkan magnesiom pub bledhen, dres 900,000 tonnas anedha yn China. Usys yw avel kesalkan gans 10% aluminiom dhe wellhe krevder ha'y allos dhe sevel orth kesknias (Sowsnek: corrosion), dhe usya y'n diwysyans horn ha dur dhe gartha sulfur dhyworth an kemysk, hag ena y'n diwysyans kerri drefen y skavder.

Poos atomek magnesiom yw 24.30, y boynt teudhi yw 649°C ha'y boynt bryjyon yw 1090°C. Y dhosedh yw 1.74kg an liter. Alkan gwynn-arghansek, splann, nebes medhel yw magnesiom. Ev a lesk yn ayr, hag a dhasober gans dowr.

Mirva

• 
  Folennow magnesiom
• 
  Imach Syr Humphrey Davy yn Pennsans
• 
  Stockys jynnow diwros gwrys a vagnesiom
• 
  Tyller Magnesia
• 
  Holanow Epsom
• 
  Mengleudh dolomit
• 
  Joseph Black
• 
  Tanbellennow tan