Sulfur

Ensampel a	Elven gymyk, chalcophile element
Klass	dialkenyow liesatomek, dialkan, bagas 16
Dydhyas diskudhans	1777
Niver atomek	16
Aray an elektrons	[Ne] 3s² 3p⁴, 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁴
Elektronegedhegedh	2.58
Studh oksidyans	−2, −1, 1, 2, 3, 4, 5, 6
Rann a	period 3, bagas 16
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven gymyk yw sulfur, niver 16 y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw S. An hanow a dheu dhyworth an ger Sanskrit sulvere po'n ger Latin sulfurium, henwyn koth rag sulfur. Dell yw aswonnys sulfur mar hir, yma hanow rag sulfur yn ogas dhe bub yeth, avel brimstone yn Sowsnek (loskven y'n Kernewek), rikki yn Fynnek hag iwo yn Nihonek.

Yma sulfur yn kalon an Norvys, a-dro dhe 5%. Yma dhe Io, loor Yow, lies loskvenydh hag a hwyja sulfur dres y enep. Pur bosek o sulfur yn istori a-varr an Norvys. Yth esa edhom dhe gorr-organedhow, ow triga ryb fenestri hidro-tesel y'n downvor, a gesstoffow sulfur kepar ha hidrojen sulfid (H₂S). Dasoberoryon yntra hidrojen sulfid, ammonya ha molekulennow sempel karbon a wra efander a drenkennow amino.

Essensek yw sulfur dhe organedhow byw, yn arbennik dhe'n korf denel gan y vos rann a'n drenken amino methionin, pur essensek y'gan rewl voos. Nyns yw an elven sulfur wenonek, mes lies kesstoff sulfur yw gwenonek, kepar ha sulfur dioksid (SO₂) ha hidrojen sulfid. Usys veu kesstoffow sulfur y'n termyn usi passyes avel medhegneth, kepar ha brimstone and treacle rag drog torr. Yma atomow sulfur yn nebes medhegnethow avel penicillin. Kawsys yw halitosis, drok anal, gans teyr molekulen sulfur, hidrojen sulfid, methyl mercaptan (CH₃SH) ha dimethyl sulfid ((CH₃)₂S).

Kesrann veu sulfur a dan grek (Greek fire), usys gans an Emperoureth Byzantin. Y leverys dell allsa leski war ben an mor, ha tewlys veu orth gorholyon eskerens. Sulfur yw kesrann polter gonn ynwedh, ha gass mostard (Sowsnek - mustard gas) dhyworth Bresel Kynsa'n Bys. Kampollys yw sulfur pymthekgweyth y'n Bibel, ow komprehendya an hwedhel a Sodom ha Gomorrah. Y hwer sulfur yn naturel ogas dhe loskvenydhyow (dres 50,000 a dus a oberi yn balyow sulfur war Mt Etna y'n 19ves kansvledhen). Yma lies moon sulfur, pyrite (po poder y'n Kernewek) yw horn sulfid, galena yw plomm sulfid, cinnabar (po vermeyl y'n Kernewek) yw merkuri sulfid. Sulfatow kemmyn yw anhydrit ha gypsum (kalciom sulfat) hag epsomit (magnesiom sulfat).

Askorrys yw 50 milvil tonnas a sulfur pub bledhen. Pur bosek yw dhe'n diwysyans kymyk. Ev yw devnydh kriv trenken sulfurik, usys awosa dhe wul godeylyow, tardhoryon, paynt ha fybrow gwrys. Usys yw ynwedh dhe dhyghtya glus gwedhyn (vulcanize rubber) - diskudhys gans Charles Goodyear, dhe wul kestevyn gorth-gossen ha teudhoryon. Leski glow hag oyl a wra livra sulfur dioksid dhe ayrgylgh, hag a wra kawsya glaw trenk.

Poos atomek sulfur yw 32.07. Y boynt teudhi yw 113°C ha'y boynt bryjyon yw 444°C. Y dhosedh yw 2.1kg an liter. Dialkan yw sulfur, hag ev a eksist yn lies furv, an versyon orthorhombik melyn yw an moyha kemmyn.

Mirva

Sulfur a lesk gans flamm glas ha treylya rudh
Movya sulfur war hensyow horn
Io, loor Yow
Effeyth glaw trenk
Bondennow kerri, gans glus gwedhyn dyghtys
An loskvenydh Mt Etna yn Itali
Gwrysow pyrit
Fenester hidro-tesel