Organedh

Organedh yw unigyn tra vyw. Es yw dhe aswon tra vyw, mes nyns yw mar es dhe'y styrya. Enevales ha plansow yw organedhow, yn apert. Organedhow yw rann vyw (biotic yn Sowsnek) a'n kerghynnedh. Kerrygi ha howlsplann yw rann a'n kerghynnedh anvyw.

Dell yw usys, yma dhe organedhow pymp edhom selyek may pessyo aga metaboledh. Yma edhom dhedha a ayr, dowr, megyans, nerthedh ha tyller bewa. Byttegyns, nyns eus edhom dhe bub tra vyw a bubonan anedha kettermyn. Nyns eus edhom dhe lies organedh a hedhas dhe ayr vytholl.

Nyns eus akord a-dro dhe virusys po yns i byw po anvyw. Gwrys yns i a brotin ha trenken nukleyek, hag i a espleg. Mes i a eksist yn diw wedh pur dhyffrans. Unn wedh yw yn kosk, anweythresek. An aral yw a-ji kell byw organedh aral. Ena an virus yw pur weythresek pan wrello dinythi y honan. Hevelep yw dhe dowlen jynn-amontya. Pan vo usys, gweythresek yw, mes pan na vo usys, anweythresek yw. Towlen yw yn neb kas. Ensampel aral dhyworth bewonieth yw an spor, hag yw gwedh lesrannans a vakteria, fong po nebes plansow. Nyns yns i gweythresek bys pan vons y'n studh ewn. Yma dhe pub tra vyw an rannow oberi rag drehevel organedh dien, mes rag tro skwychys yn farow yns i.

Nebes organedhow yw gwrys a vilvilyow a gellow, hemm yw organedhow lieskell. Y hyllir gweles lies unn heb devnydh korrwellell.

An brassa niver a organedhow yw mar vyghan dell na yllir aga gweles gans an lagas. Yma edhom dhywgh a gorrwellell dh'aga gweles. Gelwys yns i korrorganedhow, gans nebes anedha gwrys a unn kell (gelwys organedhow unnkell). Ensamplow yw bakteria ha protozoa, kepar ha'n amoeba ha paramecium.

Devedhyans

An ragdres gwedhen bewnans a assay deskrifa kolmow goos yntra taklow byw. Onan a'n chif amkanow yw aswon LUCA (last universal common ancestor po hendas kemmyn ollvysel diwettha). Prederys yw bos LUCA ow pewa nans yw a-dro dhe 3.8 bilvil bledhen (neb termyn y'n Paleoargheek). Hendas kemmyn ollvysel yw a lyha 10²⁸⁶⁰ moy gwirhaval ages kavos lies hendas. Model gans hendas kemmyn sengel, mes gasa nebes chevisya genynnow yw 10³⁴⁸⁹ gweyth mor gwirhaval ages an model lieshendas gwella. An tybyans a dheuth dhyworth On the Origin of Species gans Charles Darwin, "ytho... gwirhaval yw bos pub kroadur organek a vewa bythkweth war an bys ma diyskynnys dhyworth neb fuv kynosel..."

Escherichia coli yw organedh unnkell korrwelek, ha prokaryot maga ta.
Amoebae yw eukaryotes unnkell
Fongow polypor ha gwydh angiosperm yw eukaryotes meur lieskell.
Gwydhen bewnans. Ny wra virusys omdhiskwedhes omma drefen nag eus dustuni fatell wrons keskelmi dhe'n teyr arlotteth aral a vewnans

Onan a'n mil erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.