Tongsten

Elven gymyk yw tongsten, niver 74 y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw W. An hanow a dheu dhyworth an geryow Swedek tung sten, ow styrya men poos. Usys yw an hanow tongsten yn Kernewek, Sowsnek, Frynkek ha niver a yethow erel. An furvell a dheu dhyworth wolfram, an hanow usys y'n rann vrassa a yethow Europek, dhyworth an Almaynek wolf rahm, ow styrya bleydh mostedhes. An moon wolframit a wre kawsya kudynnow orth teudhi sten.

Ensampel a	Elven gymyk, electron medium, lithophile
Klass	alkan, alkan poos, alkan tremenyans
Furvell gymyk	W
Dydhyas diskudhans	1783
Niver atomek	74
Aray an elektrons	[Xe] 4f¹⁴ 5d⁴ 6s²
Elektronegedhegedh	2.36
Studh oksidyans	2, 3, 4, 5, 6
Rann a	period 6, bagas 6
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Nebes gwenonek yw tongsten, ha polter an elven a serr kroghen ha lagasow. Mes yth edhom dhe nebes bakteria a dungsten ogas dhe fenestri hidro-tesel y'n downvor.

Enesves tungsten rag an kynsa prys gans Carl Wilhelm Scheele yn 1781 mes ny wrug ev an hwithrans dhe dhiskwedhes yn dyblans ev dhe dhiskudha'n elven. Dew vroder, Juan José Elhuyar (1754-1796) ha Fausto Elhuyar (1755-1833) a hwithras wolframit yn Vergara yn Spayn, hag aswonnys yns avel an dhiskudhoryon.

Y'n 17ves kansvledhen yn China, gwrioryon priweyth a wre devnydh a dungsten dhe ri liw aval gwlanek. Keworra tungsten dhe horn a askorr eghen gwell ages dur, usys yn efan y'n 20ves kansvledhen dhe wul arvow. Kreffa ha kalessa yw kesalkan a dhur gans 5% tongsten, ytho usys veu dhe wul gonnow ha tanbellenigow.

Chif monow tongsten yw wolframit (Fe,Mn)WO₄ ha scheelit CaWO₄, dre vras yn China (diw rann a deyr a brovians ollvysel). Askorrys yw a-dro dhe 84,000 tonnas a dongsten an vledhen. Usys yw yn bollenigow golow hag yn fornow tempredh ughel. Pur es yw dhe wul gwiver dhyworto. Pur dhe les yw yn kesalkenyow ynwedh, yn arbennek gans dur. Dur 'tooth ughel' a gomprehend a-dro dhe 7% tongsten, hag usys yw yn tappow ha lownyow heskennow. An devnydh moyha posek rag tongsten (40% a askorrans ollvysel) yw karbid limys (cemented carbide), aswonnys ynwedh avel keswias priweyth-alkan (cermet po ceramic-metal composite yn Sowsnek). An chif kesrann yw tongsten karbid (WC). Usys yw dhe wul terder (rag oyl ha medhegneth dens), bleynyow pluvennow pennpel, fustow golf ha dartyow.

Poos atomek tongsten yw 183.84, y boynt teudhi yw 3422°C ha'y boynt bryjyon yw 5555°C, an ughella a bub elven oll dhe'n dhew. Y dhosedh yw 19.3kg an liter.

Mirva

• 
  Scheelit
• 
  Wolframit
• 
  Neusen tongsten yn bollen wolow
• 
  Tarder tongsten
• 
  Carl Wilhelm Scheele
• 
  Fausto Elhuyar
• 
  Y feu bal tongsten pur bosek war Carrock Fell yn Pow an Lynnyn, Pow Sows
• 
  Tanbellenigow dur tongsten