Tuna
Tuna | |
---|---|
![]() | |
Kemyskans a dunas (dhort an topp) tuna gwydn, tuna rudh, tuna labol, tuna askell velyn, tuna lagas meur | |
Klassans bewoniethek | |
Gwlaskor: | |
Fylum: | |
Klass: | |
Urdh: | |
Teylu: | |
Genera | |
|
Tuna (e'n FSS (C) touna po terweythyow toun) ew teylu a bysk dowr sall a long dhe'n trib Thunnini, isvagas a deylu an Scombridae (an brilly (FSS (C) brithili)). Ema an Thunnini ow comprehendya 15 ehen en 5 kinda. Ema aga myns ow varya en feur, dhort an tuna pellen (hes hirra: 50 cm po 1.6 troos-hes, poster: 1.8 kg po 4 poos) dhe'n tuna rudh (hes hirra: 4.6 m po 15 troos-hes, poster: 684 kg po 1,508 poos) a ell bewa bys dhe 50 bloodh.
Tunas a ell gwitha temperedh corf uhella ages an dowr a-dro dhodhans. Preydhyer gweythresek ha skav, ema dhe'n tuna corf stremlinys ha thew emesk an puskes scaffa e'n mor bras (derivys dell ell an tuna askel velyn, rag ensampel, neyja tothter bys dhe 75 km/our (47 m/our)). Kevys enjei en dowrow tobm, lebmath enjei peskechys en kenwerthel en efan avel pysk boos. Drefen gorpeskecha, nebes ehednow a dunas, pecara tuna askell las an dhyhow, ew peryllys.
An ger "tuna" a dheu dhort an ger Latin cres Thunnus (dhort an Hen Greka: θύννος, romanheys: thýnnos), en y dro dhort θύνω (thýnō), ow styrya "fistena".

Tacsonomieth
golegiAn trib Thunnini ew skorren hag a gomprehend 15 ehen en 5 kinda:
- teylu Scombridae
- trib Thunnini: tunas
- kinda Allothunnus: tunas moon
- kinda Auxis tunas fregat
- kinda Euthynnus: tunas bian
- kinda Katsuwonus: tunas labol
- kinda Thunnus: tunas gwir
- iskinda Thunnus (Thunnus): bagas askell las
- iskinda Thunnus (Neothunnus): bagas askell velyn
- trib Thunnini: tunas
- teylu Scombridae
Ehednow gwir
golegiEhednow erel
golegiPeskecha
golegiDihaval dhe'n brassa niver a buskes, hag uji dhodhans kig gwydn, liw keher tuna ew gwynnrudh po rudh. An keher a gebmer an liw dhort myoglobin, molekulen kelmi-oksyjen, ascorrys gen tunas en mynsow fest moy ages puskes erel. Drefen bos an goos mar rych en oksyjen, tunas a ell reeei moy a nerthedh dh'aga heher ha neyja uskissa.
Pysk a bris ew tuna en kenwerthek. Ema an Fondyans Sostenadewder Boos Mor Kesgwlasek (International Seafood Sustainability Foundation) ow kwitha derivansow manylys war studh stockys ollvesek tunas. Herwydh an ISSF, an ehednow posekka rag peskecha ew tuna askell velyn, tuna lagas meur, tuna rudh, tuna gwydn ha tuna labol.
An cachyans ollvesek a janjyas dhort 300,000 tonnas an vledhen woja Second Gwerryans an Bes dhe 1 milvil tonnas erbydn 1960, ha moy ages 4 milvil tonnas erbydn hedhyw. Ema dhe bris tuna yskydnys en feur drefen an fowt a stockys. Moy ha moy a dunas ew gwithys avel puskes cowel en pyskvaow en Ostrali, an Mor Cres ha Japan.
En venowgh ema tunas ow neyja gen pyffyers ha perderys ew dell wra hebma gweres aga omwitha rag morvleydhes.
Boos
golegiPerderys ew yn kebmyn bos kig tuna tabm denti. Erbydn lebmyn, treghow kig tuna ew comprehendys en saladys ha sandys rastellys gen keginoryon gorwaswonnys an pellwolok. En venowgh, dyghtys ew tuna kriv en sandys japanek pecara sushi po sashimi. Meur a dounas ew cavasys en olewow po hyli.
-
Tunas dhe wertha en marhas Tsukiji en Japan
-
Treghi tuna en marhas Tsukiji
-
Tregh kig touna rastellys
-
Tuna avel radn a sand sushi
-
Cavasow tuna en gorvarhas
-
Tuna rudh meur cachys avel pysk gam-bras
-
Tuna dhe wertha en marhas en Marseille, Frenk
Ma an erthygel ma usya an Furv Scrifys Savonek (gen furvow tradycyonal) a-barth Kernowek diwedhes.