Tuna

(Daskevarwodhys dhyworth Toun)
Tuna
Kemyskans a dunas (dhort an topp) tuna gwydn, tuna rudh, tuna labol, tuna askell velyn, tuna lagas meur
Klassans bewoniethek
Gwlaskor:
Fylum:
Klass:
Urdh:
Teylu:
Genera
  • Allothunnus: tunas moon
  • Auxis: tunas fregat
  • Euthynnus: tunas byghan
  • Katsuwonus: tunas labol
  • Thunnus: tunas gwir

Tuna (e'n FSS (C) touna po terweythyow toun) ew teylu a bysk dowr sall a long dhe'n trib Thunnini, isvagas a deylu an Scombridae (an brilly (FSS (C) brithili)). Ema an Thunnini ow comprehendya 15 ehen en 5 kinda. Ema aga myns ow varya en feur, dhort an tuna pellen (hes hirra: 50 cm po 1.6 troos-hes, poster: 1.8 kg po 4 poos) dhe'n tuna rudh (hes hirra: 4.6 m po 15 troos-hes, poster: 684 kg po 1,508 poos) a ell bewa bys dhe 50 bloodh.

Tunas a ell gwitha temperedh corf uhella ages an dowr a-dro dhodhans. Preydhyer gweythresek ha skav, ema dhe'n tuna corf stremlinys ha thew emesk an puskes scaffa e'n mor bras (derivys dell ell an tuna askel velyn, rag ensampel, neyja tothter bys dhe 75 km/our (47 m/our)). Kevys enjei en dowrow tobm, lebmath enjei peskechys en kenwerthel en efan avel pysk boos. Drefen gorpeskecha, nebes ehednow a dunas, pecara tuna askell las an dhyhow, ew peryllys.

An ger "tuna" a dheu dhort an ger Latin cres Thunnus (dhort an Hen Greka: θύννος, romanheys: thýnnos), en y dro dhort θύνω (thýnō), ow styrya "fistena".

Golinyans skorren (cladogram) tunas
Golinyans skorren (cladogram) tunas

Tacsonomieth

golegi

An trib Thunnini ew skorren hag a gomprehend 15 ehen en 5 kinda:

  • teylu Scombridae
    • trib Thunnini: tunas
      • kinda Allothunnus: tunas moon
      • kinda Auxis tunas fregat
      • kinda Euthynnus: tunas bian
      • kinda Katsuwonus: tunas labol
      • kinda Thunnus: tunas gwir
        • iskinda Thunnus (Thunnus): bagas askell las
        • iskinda Thunnus (Neothunnus): bagas askell velyn

Ehednow gwir

golegi
Thunnus - an bagas askell las
Kernwwek Sowsnek Hanow sciensek Hes hirra Poos moyha Oos moyha Skeusen Gre IUCN
Tuna gwydn Albacore tuna T. alalunga 1.4 m 60.3 kg 9-13 bloodh   Bern lyha
Tuna askell las an dhyhow Southern bluefin tuna T. maccoyii 2.45 m 260 kg 20-40 bloodh   Peryllys
Tuna lagas meur Bigeye tuna T. obesus 2.5 m 210 kg 5 - 16 bloodh   Goliadow
Tuna askell las an Mor Cosel Pacific bluefin tuna T. orientalis 3 m 450 kg 15 - 26 bloodh   Ogas dhe wodrosys
Tuna rudh Atlantic bluefin tuna T. thynnus 4.6 m 684 kg 35 - 50 bloodh   Bern lyha
Neothunnus - an bagas askell velyn
Tuna askell dhu Blackfin tuna T. atlanticus 1.1 m 22.4 kg   Bern lyha
Tuna lost hir Longtail tuna T. tonggol 1.45 m 35.9 kg 18 bloodh   Nag eus kedhlow
Tuna askell velyn Yellowfin tuna T. albacares 2.4 m 200 kg 5 -9 bloodh   Bern lyha

Ehednow erel

golegi
Tunas erel
Kernowek Sowsnek Hanow sciensek Hes hirra Poos moyha Oos moyha Skeusen Gre IUCN
Tuna moon Slender tuna Allothunnus fallai 1.05 m 13.7 kg   Bern lyha
Tuna pellen Bullet tuna Auxis rochei 0.5 m 1.8 kg 5 bloodh   bern lyha
Tuna fregat Frigate tuna Auxis thazard 0.65 m 1.7 kg 5 bloodh   Bern lyha
Tuna brithel Mackerel tuna Euthynnus affinis 1 m 13.6 kg 6 bloodh   Bern lyha
Tuna bian Little tunny Euthynnus alletteratus 1.2 m 16.5 kg 10 bloodh   Bern lyha
Tuna labol du Black skipjack tuna Euthynnus lineatus 0.84 m 11.8 kg   Bern lyha
Tuna labol Skipjack tuna Katsuwonus pelamis 1.1 m 34.5 kg 6-12 bloodh   Bern lyha

Peskecha

golegi

Dihaval dhe'n brassa niver a buskes, hag uji dhodhans kig gwydn, liw keher tuna ew gwynnrudh po rudh. An keher a gebmer an liw dhort myoglobin, molekulen kelmi-oksyjen, ascorrys gen tunas en mynsow fest moy ages puskes erel. Drefen bos an goos mar rych en oksyjen, tunas a ell reeei moy a nerthedh dh'aga heher ha neyja uskissa.

Pysk a bris ew tuna en kenwerthek. Ema an Fondyans Sostenadewder Boos Mor Kesgwlasek (International Seafood Sustainability Foundation) ow kwitha derivansow manylys war studh stockys ollvesek tunas. Herwydh an ISSF, an ehednow posekka rag peskecha ew tuna askell velyn, tuna lagas meur, tuna rudh, tuna gwydn ha tuna labol.

An cachyans ollvesek a janjyas dhort 300,000 tonnas an vledhen woja Second Gwerryans an Bes dhe 1 milvil tonnas erbydn 1960, ha moy ages 4 milvil tonnas erbydn hedhyw. Ema dhe bris tuna yskydnys en feur drefen an fowt a stockys. Moy ha moy a dunas ew gwithys avel puskes cowel en pyskvaow en Ostrali, an Mor Cres ha Japan.

En venowgh ema tunas ow neyja gen pyffyers ha perderys ew dell wra hebma gweres aga omwitha rag morvleydhes.

Perderys ew yn kebmyn bos kig tuna tabm denti. Erbydn lebmyn, treghow kig tuna ew comprehendys en saladys ha sandys rastellys gen keginoryon gorwaswonnys an pellwolok. En venowgh, dyghtys ew tuna kriv en sandys japanek pecara sushi po sashimi. Meur a dounas ew cavasys en olewow po hyli.

Ma an erthygel ma usya an Furv Scrifys Savonek (gen furvow tradycyonal) a-barth Kernowek diwedhes.