Boos

Klass	askorras towladow, stoff
Konter a	tra nag usi boos
Rann a	Q13538519
Synsys ynno/i	devnydh boos, dowr
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Boos yw an pyth may teber tus rag bewa. Yth edhom dhe bub organedh nerth rag an argerdh a vewa a dheu dhyworth boos. Dell yw usys boos a dheu dhyworth enevales ha plansow. Y tybrir boos gans taklow bew rag kavos nerth ha sosten. Boos a gomprehend an sosten dell yw edhom dhe bobel hag enevales kavos rag bos yagh. Da yw gans pobel dybri boos, herwydh usadow. Boos a gomprehend protin, blonek, karbohydratow, vitamynnow, dowr ha monow. Gelwys yw linyow evys dell yw usys rag nerth ha sosten yn fenowgh avel diwosow. Yma nown dhe nebonan a spena termyn hir heb boos.

Gwrys yw boos rag pobel der ammeth po lowartha. Hemm a gomprehend pennfentynnyow a enevales ha losow kegin. Nebes pobel a nagh boos dhyworth enevales, kepar ha kig, oyow hag askorransow gans leth ynna. Losowegorieth yw dybri boos heb kig ha losoweger yw den a wra hemma. Veganieth yw nagha dybri askorransow eneval vyth oll.

Eghennow a voos dybrys gans tus

Frooth
Losow kegin
Greun
Has
Pysennegyon (Fav, pys, pys melyn hag erel)
Erbys
Spisyow
Kig
Boos-mor
Oyow
Askorransow leth

An diwysyans boos a yll chanjya boos askorrys gans tiogow po lowarthoryon. Boos dyghtys a gomprehend devnydhyow naturel ha keworansow boos kepar ha kyfeythennow (preservatives), gorthoksidennow, emolsyennow (emulsifiers) ha moggheroryon sawer (flavour enhancers). Rag ensampel, bara yw boos dyghtys.

Dyghtya boos yw gwrys tre y’n gegin gans kog. Treweythyow an kog a wra devnydh a lyver kegina. Ensamplow a daklow kegina yw pottow, fornow ha padellow.

Y hyllir pareusi boos ynwedh yn bostiow.

Taklow usys rag dybri boos a gomprehend platyow, kellylli, fergh, gwelenigow dybri, loyow, lestri ha bollys.

Ny wra lies den tevi aga boos aga honan.Res yw dhedha prena boos tevys gans tiek yn gwerthji po marghas.

An dewis a voos yw dybrys yn pow po ranndir yw gelwys keginieth. Keginiethow tramor meurgerys yn Kernow yw boos eyndek, chinek, italek hag amerikanek yn-mysk erel.

Askorrans boos

Y’n dalleth pobel a gevi boos avel helghoryon-kuntelloryon. An domhwelans amethel a gawsas chanj meur. Tiogow a devi trevasow, ha’ga gwellhe gans megyans dewisus. Drefen hemma, gesys veu boosa moy a bobel, ha gwellhe blasow.

Fowt a voos re beu kudyn meur der istori. Nyns eus dhe lies den an mona rag prena boos. Hager awel, po terosedhow naturel kepar ha gwynsow a-dro a yll distrui trevasow yn ranndirow efan. Pan nag eus boos lowr rag termyn hir, pobel a dheu klav po merwel dre nown. Mar hwer hemma dhe lies den, y leverir bos divotter ena.

Mar ny dheber tus an bosow ewn, I a dheu klav:

mar ny dheber pobel protin lowr, i a’s teves an dises ‘kwashiorkor’.
mar ny dheber tus vitamyn B1 lowr (thiamin), i a’s teves an dises ‘beriberi’.
mar ny dheber tus vitamyn C lowr (trenken askorbik), i a’s teves an dises henwys kleves mor (scurvy).
mar ny dheber fleghes vitamyn D lowr, i a’s teves an dises henwys legh (po rickets).

Kudynnow yeghes a sew dybri re vosow arbennek. Berri a gaws kleves melys, dises kalon ha strokasow.

Boos yn kryjyansow

Lies gonisogeth po kryjyans a’n jeves tabous boos. Hemm a styr bos rewlys a-dro dhe’n bosow mayth usi pobel sevel orth aga dybri po fatel yw res pareusi boos. Ensamplow a rewlys boos kryjyk yw Kashrut yn Yedhoweth ha Halal yn Islam, dell lever na godh dybri kig mogh. Re eglosow Kristyon yw losowek, rag ensampel an Eglos Asvensyth a’n Seythves Dydh.