Karrek danek

Karrek danek yw onan a deyr eghen a garrek, an re erel yw karrek wodhosek ha karrek dreusfurvek.

Furvyes yw karrygi tanek dhyworth magma teudh. Gwrys yw an magma linyel drefen tommder a ji mantel an Nor.

Pan dheu magna yn-mes dhe arenep an Nor, gelwys yw lava. Lava a yeynha dhe furvya karrygi kepar ha tuff ha basalt. An re ma yw karrygi loskvenydhyek. Karrygi ploutonek yw gwrys pan yeynha an magma yn lent dhe furvya karrygi yn-dann an arenep. Men growan yw ensampel.

Styr dororiethel

An ughella 16 km (10 mildir) a grestennen an Nor yw komposys a a-dro dhe 95% karrygi tanek gans gorher tanow a garrygi godhosek ha treusfurvek.

Karrygi tanek yw posek yn dororiethel drefen:

y hyllir rekna aga oos dhyworth dedhya radyometrek. Hemm a re kedhow a-dro dhe dedhya gweliow dororiethel ogas nag yw tanek;
tipek yw aga gnasow a gerghynnedh tektonek komparek;
treweythyow i a'n jeves godhesow monyow posek: rag ensampel tongsten, sten, hag uraniom yw kevys gans men growan ha diorit, mes monyow kromiom ha platinom yw kevys ogas dhe gabbro.

Klassa karrygi tanek herwydh aga homposyans

Diw eghen

Karrek danek a hwer yn diw fordh.

Karrek danek furvyes a vagma a yeynhas yn lent a ji an Nor yw gelwys ploutonek po omherdhyansus. Ensamplow a eghennow karrygi tanek ploutonek yw gabbro, diorit, ha men growan. An golinyans a dhiskwedh tylleryow dyffrans le may hwra karrygi ploutonek furvya.
Karrek danek gwrys a lava a galesha war arenep an Nor yw gelwys karrygi esherdhyek po loskvenydhyek. Ensamplow yw basalt, andesit, rhyolit, tuff, obsidian, ha men pumys.

Magma yw gwrys a atomow ha molekulow a vonyow teudhys. Pan yeynha magna an taomow ha molekulow a dhasorden dhe furya gwrysow monyow. Karrek a furv pan wra gwrysow tevi warbarth. Kanndir (quartz) yw onan a'n chyf monyow askorrys gans ober tanek. Gwrys yw a silika (SiO₂), an molekulen voyha kemmyn yn monyow tanek.

Monyow

An brassa rann a'n monyow a wra karrygi tank yw a'n eghennow ma:

Olivin
Pyroksen
Amfibol
Mika
Gwrysven
Kanndir
Oksidow

Komposyans kymygiethel

Y hyllir klassa karrygi tanek herwydh aga hymygieth. An chyf eghennow yw:

Mafik: moon silikat po karrek danek rych yn magnesiom ha horn.
Felsik: monyow silikat, magma ha karrygi tanek rych y'n elvennow skaffa kepar ha silikon, oksyjen, aluminiom, sodiom, ha potassiom.

An hwegh moon kynsa y'n rol yw silikatow. Oksidow yw gwrys a oksid horn dre vras.

Men growan
Lava basalt
Menydhyow gwrys a gabbro
Rhyolit
Dikow ogas dhe West Spanish Peak, Colorado
Batholith Kernow
Men pumys