Tirfurv
Tirfurv ew shap aswonadow a enep an tir (ha terweythyow gweli an mor). Ma anjei ow hwarvos en lies sort a vynsow, tredh nebes metrow dhe gansow a gilometrow.
Klassa tirfurvow
golegiPossybyl ew dhe glassa tirfurvow en niver a for'ow. Udn vor' ew herwydh an kerhydnedh lebma thew furvyes, po an ehen a garrek a ell delenwel myns ha shap an tirfurvow, po y deller herwydh processys tektonek.
Kerhydnedh
golegiTirfurvow arvorek
golegi(rag moy a vanylyon, y hweller an folen, tirfurvow arvorek)
Tirfurvow arvorek ew gwres gen ober an todnow, owth usya, treusperthi ha godhasa stoffow.
Tirfurvow arvorek usyansek
golegiPedntir, kabmas, sawen ha stack ew ensamplow a dirfurvow war an kost gwres gen usyans.
-
Tiredh Donostia en Gwlas Baskek, ow tiskwedha kabmasow ha pednow tir
-
Sawan ryb treth Pednvownder, Selevan
-
Fogow ogas dhe Dhintagell
Tirfurvow arvorek godhasansek
golegiWoja usyans, an mor a dreusberth tewes hag erel ha's godhasa, ow furvya trethow ha tavasow tewes.
Tirfurvow ryver
golegi(rag moy a vanylyon, y hweller an folen tirfurvow ryver)
Processys a usyans ha godhasans haval dhe dirfurvow arvorek a hwer gen ryvers.
Tirfurvow ryver usyansek
golegiTirfurvow usyansek tipek ew dowrlam, kownans ha kowbollow.
-
Kowboll meur en Stat Evrek Nowydh
-
Dowrlam Russel en Tasmania, Ostrali, ow tiskwedhes level an garrek galish
-
Kownans en-dadn Dowrlam Victoria, tredh Zambi ha Zimbabwe
Tirfurvow ryver godhasansek
golegiE'n keth for', an ryver a dreusberth ha godhasa tewes ha leys war an fennva. Tirfurvow tipek ew livplen, delta ha heyl.
-
Livplen ha run an Dowr Dyfi yn Kembra
-
Delta Dowr Ganga en Eynda
-
Tobmen ryb Castle Dyke, Konteth Lincoln
Tirfurvow rewlivek
golegi(rag moy a vanylyon, y hweller an folen tirfurvow rewlivek)
Rewlivow ha lienyow rew a ell usya ha godhasa mynsow meur a stoff.
Tirfurvow rewlivek usyansek
golegiMa rewlivow owth usya kobmow, nansow U, kribow ha kern.
-
Nans Lauterbrunnen, Swistir
-
Horn margh an Wodhva dhort Moel Siabod
-
Sharp Edge, Blencathra, Pow an Lydnyn
Tirfurvow rewlivek godhasansek
golegiRewtinyow, brodnegi ha marianow ew tirfurvow godhasansek tipek kawsys gen rewlivow.
-
Als arvorek a rewtinyow, Dinas Dinlle, Kembra
-
Brodnek en Wordhen north
-
Pednmarian meur en Alpow Frynk
Tirfurvow frosrewlivek
golegi(rag moy a vanylyon, y hweller an folen frosrewlivans)
Ewedh, kemyskans a brocessys ryver ha rewliv a gaws tirfurvow frosrewlivek, pekar ha pollow kalter, leskargvaow hag ryvers plethys.
-
Leskargva ha ryver plethys
-
Leskargva Skeiðarárjökull, Rewenys
-
Poll kalter en Greunland
Tirfurvow amalrewlivek
golegi(rag moy a vanylyon, y hweller an folen amalrewlivans)
Tirfurvow amalrewlivek a hwer en telleryow a-ugh rewlivow (nunatakow) po ogas dhe rewlivow. Processys pekar ha ober rewi-teudhi a askor tirfurvow pekar ha radel, klusvaow ha dor patronyow.
-
Klusva war bedn menedh en Pow an Lydnow
-
Dor patronys en Alaska
-
Radel en Sgotlond
Tirfurvow eolek
golegi(rag moy a vanylyon, y hweller an folen tirfurvow eolek)
Ober an gwens a ell usya, treusperthi ha godhasa tewes ewedh.
Tirfurvow eolek usyansek
golegiOber an gwens, ow hwytha tewes erbydn enep karrek a ell gul niver a dirfurvow, pekar ha meyn skavel gronek, ventifaktow ha yardangow.
-
Men usys gen an gwens
-
Ventifakt (men trihornek shapys gen ober an gwens), Difeythtir Mohave, Kaliforni
-
Yardangow e'n Difeythtir Qaidam, China
-
Hager-awel polter en Teksas, 1935
Tirfurvow eolek godhasansek
golegiAn gwens a guntel tewes rag gul breow gelwys tewydnow. Ma lies sort ha shap anodhans.
-
Tewyn barghan
-
Skeusen loren a dewydnow seyf
-
Tewyn steren ha pans dihwethans
Tirfurvow tektonek
golegi(rag moy a vanylyon, y hweller an folen tirfurvow tektonek)
Gwayans an plattys tektonek a wra tirfurvow meur ha bian, ow krog war aga theller komparek dhe emlow dyffrans.
Tirfurvow emlow derevyek
golegiDew blat a wra gwaya a-les. Hebm a furv menedhyow tan basalt a-hes keynow kres an mor bras, keffrys ha nansow fols ha tell tanvorel.
-
Bewheans a furvyans keyn kres an mor bras
-
Nans fols en Rewenys
-
Tell tanvorel hidrothermel
-
Enys volkanek war geyn kres an Mor Bras Atlantek
-
Lydn Tanganyika en Nans Fols Afrika est
Tirfurvow emlow kisus
golegiPan wra dew blat gwaya an eyl tro'ha y gila, furvyes ew kadonow menedhyow pekar ha'n Andes, stratoloskvenydhyow tan ha kleudhyow islonkel.
-
Kadon menedhyow an Andes
-
Kleudh islonkel Puerto Rico
-
Stratoloskvenydh Cotopaxi
Tirfurvow emlow gwithyasel
golegiA-hes emlow gwithyasel, nag ew kresten nowydh gwres po distruys. En le hedna, an eyl tu a way hevelys dh'y gila. Ledrow serth, pollow fowt gen kors imm-an-amm a hwer.
-
Fowt San Andreas, Kaliforni
-
Lydn San Andreas, ensampel a boll fowt
-
Kleger fowt kawsys gen dorgrys
Karrygi
golegiMa dhe ehednow dyffrans a garrek gnasow dyffrans. Hebm ew skila tirwedhow dyffrans, ow kregi war an vor' dell vo usyes po tewedys.
Men growan
golegiMa men growan ow tewedha en blockys pedrek. Hebm a furv karnow, pur aswonys en Kernow ha Pow Densher. Tirfurvow haval, bes en tiredhow trovadnek, ew kopjes ha bornhardts.
-
Karn an Keuswask
-
Kopje en Zimbabwe
-
Bornhardt en Ostrali, Uluru
Krey
golegiKarrek dellek ew krey, etho na ell goverow frosa war enep an tir. E'n termyn woja Oos an Rew, an tir o rewys etho dowr teudh a usyas nansow, thew segh lebmyn. Krey a furv ledrow serth, hag usyes ew avel alsyow gen an mor.
-
Alsyow Gwydn Dover
-
Devil's Dyke, Sussex, ensampel a dirwedh krey
Kalgh
golegiKalgh a furv sett a dirfurvow arbednek drefen y vos tewedhys en es gen dowr. Karst ew hanow an tirwedh ma. Ma anjei ow komprehendya fogowyow, lenkdell ha daspednfentednyow.
-
Gogow kalgh - Gaping Gill en north Pow an Sowson
-
Kownans Cheddar Gorge
-
Daspednfenten ryver
Gwylar
golegiUdn furv arbednek a galgh kevys e'n mor ew gwylar. Ev a hwer avel kribow en tiredhow trovadnek.
-
Krib a wylar en Israel
-
Rann a Varr-grib Meur Ostrali
-
Skeusen dandhowr a grib
Dorles
golegiPossybyl ew dhe glassa tirfurvow herwydh aga teller war enep an nor. En telleryow Alpek ha pedneghlek (Arktik hag Antarktik), tirfurvow rewlivel hag amalrewlivel ew kebmyn. Gwarthevys ew dorlesow temprek gen tirfurvow ryver. Gwelys ew tirfurvow eolek en difeythtiryow an is-trovadnow. Ma tewedha krev e'n trovadnow owth askorra gweresow down ha tirfurvow men growan.
Tirfurvow war blanettys erel
golegiA-dhia an 1960ow, ma dhe lies tavell efanvos vysytyes planettys erel. En varthys, possybyl o dhe weles tirfurvow pur haval dhe'n re na gwelys war an nor. Diskudhys ew ensamplow a dirfurvow ryver ha tewydnow war an planet Meurth, tirfurvow rewlivel war Blouton, lydnow war an loor Titan, menedhyow tan war Io ha Gwener. Udn process pur gebmyn war blanettys erel nag ew mar gembyn war an Nor drefen bos ayrgelgh dhe ev ew kowdelli.
Ensamplow a gowdell
golegi-
Kowdoll Barringer, Arizona
-
Lies kowdoll ow komprehendya Valhalla war Callisto
-
Remenat kowdoll Vredefort, Afrika Dhyhow
-
Kowdoll Balanchine ow tiskwedhes bleyn en kres an kowdoll, Mergher
Ensamplow a dirfurvow erel e'n System Howlek
golegi-
Tewydnow war an blanet Meurth
-
Menedh tan gweythresek war Io
-
Nans fols, Valles Marineris war Veurth
-
Usyans gem dowr war Veurth
-
Lydnow war an loor Titan
-
Rewlivow a rew nitrojen war Blouton
Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.