Amalrewlivans
Amalrewlivans (hanow gwann - amalrewlivel) yw an argerdhow a sew teudhi ha rewi yn ranndiryow a-ugh rewlivow po ogas dhe rewlivow. Ytho ranndiryow avel Kernow na veu rewlivys a wodhevis amalrewlivans dres Oos an Rew.
Klass |
argerdh rewlivel ![]() |
---|
Amalrewlivans a dheuth testen akademek yn dororieth wosa Walery Łoziński, dororydh polonek, dhe gomendya an ger yn 1909.
Yn fenowgh an tir yn ranndiryow amalrewlivel yw rewys, hemm yw stagrew (permafrost).
Stagrew ow teudhi, Enys Herschel, Kanada
Elvennow a wra nasya amalrewlivansChanjya
- Dorles - tempredhow yw yeynna yn ranndiryow pella dhyworth an kehysedh.
- Ughder - an tempredh a godh 1°C gans pub 100m a ughelder.
- Frosow keynvor - frosow dhyworth ranndiryow penneghlek a yll yeynhe ranndiryow pella dhyworth an penneghel.
- Brastirekter - ranndiryow yn kres brastir yw yeynna.
Argerdhow amalrewlivansChanjya
Amalrewlivans a gaws niver a argerdhow a wra godhesow kemysk avrewlys. An argerdhow a gomprehend:
- Ober rewi-teudhi - kylghow a rewi (y'n jydh po hav) ha teudhi (y'n nos po gwav) a gaws dowr dhe efani ha krackya karrek.
Effeyth ober rewi-teudhi war Glyder Fawr, Kembra
- Gweresliv - spysow a rewi ha teudhi y'n gweres a gaws an gweres dhe liva war nans leder.
- Oorliv - hevelep orth weresliv mes war dir gwastas. Gwres leun a dhowr teudh a liv.
- Karreklammow - ober rewi-teudhi a wra meyn lows. I a yll kodha war nans leder avel karreslynk po erghslynk dhe furvya radel.
- Erghtewedha - ergh hag a dreyl dhe rew a yll tewedha hag esknias an garrek weli gans gweres dowr teudh.
Klout ergh yn Alban
TirfurvowChanjya
- Klusva - (felsenmeer po blockfield yn Sowsnek) karrek weli a-ugh an rewliv yw terrys gans ober rewi-teudhi.
Klusva war Broad Crag, rann a Scafell Pike, ughella menydh Pow Sows
Klusva war Glyder Fawr (Cludair yw klusva yn Kembrek), Park Kenedhlek Eryri
- Pennvrewyon - (head po coomberock yn Sowsnek) - godhesow lows gwayys war nans leder wosa gweresliv. An ger coomberock a gampoll godhesow krey war woles ledrow krey yn Pow Sows dyghow, head yw term usys yn Kernow yn kynsa (1839) rag godhesow kemysk a garrygi erel, rag ensampel yn Dartmoor.
Lappys gweresliv a bennvrewyon yn Wyoming
Terassys gweresliv yn Nihon ow tiskwedha an godhesow kemysk
Treth drehevys ogas dhe Brighton, Pow Sows. War woles yma godhesow treth kyns Oos an Rew, a-ugh yma pennvrewyon gans menhesennow a olifanses kynsistorek (mamothas) ha dowrvergh ynna.
- Dor patronys - dor patronys a hwer le may hwra meyn furvya kylghow, liestuegyon ha linennow, ow krog war an tirwedh leel. Rewi ha teudhi a dreyl an godhesow dhe dhigemyska tewes ha bili.
- Lappys gweresliv - (solifluction lobes yn Sowsnek) furvyes yns i pan hwrello gweres leun a dhowr liva war nans leder drefen gravedh, ow furvya lappys shap U
Effeyth gweresliv yn Swistir
- Karnow - (Tor yn Sowsnek) Usys yw an ger ma dhe dheskriva tirfurvow hevelep aga semlant mes furvyes gans niver a fordhow. Yn ranndiryow amalrewlivel, ober rewi-teudhi a vrew rannow a'n karrygi dhe asa blockys an eyl war benn y gila.
Karn yn Wicklow, Iwerdhon
Karn Kilmargh, Goon Brenn, Kernow
- Radel - (scree yn Sowsnek) furvyes wosa ober rewi-teudhi dhe derri an garrek war alsyow. An darnow a godh war nans an leder serth.
Radel yn Coire Lagan, Menydhyow an Cuiltheann
Radel Wastwater, Pow an Lynnyn
Tundra yw an ekokevreyth kevys yn ranndiryow amalrewlivel, po Arktik/Antarktika, hemm yw penneghlek, po Alpek, menydhyek.
Tundra ugheltir yn Washington, Statys Unys
GwynslowsChanjya
Gwynslows (loess yn Sowsnek) yw tewes a yll bos hwythys pell dhyworth rewlivow dhe ranndiryow amalrewlivek. Dell yw usys tewes po pri liw melyn yw. Gwynslows a ros y hanow dhe Dhowr Melyn po Hwang Ho yn China. Pur kemmyn yw yn Asi kres ha'n Statys Unys.
Dowr melyn yn China
Gwynslows yn stat Mississippi, Statys Unys