Dororieth po skiens men ew studhyans an taklow divyw ma thew gwres an Nor dhorta. Kriys ew tus hag a studh dororieth 'vel dororydhyon. Nebes dororydhyon a studh monyow ha kunys mantedh. Dororydhyon a studh istori an Nor ewedh.

Ensampel a skorren a wodhonieth, dyskybeleth akademek, field of study, arbenigedh Edit this on Wikidata
Klass godhonieth naturel, godhonieth an nor Edit this on Wikidata
Commons page Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia
Skeusen a’n amal Ordowek-Silurek. Drefen bos an gadon venydhyow Kelesonek plegys, treulys veu an gweliow a-wartha dhe woles. Gesys veu an kalgh Ordowek a-varra dhe sevel war bedn an leysven melyn Silurek diwettha.

Nebes a’n hwarvosow posek en istori an Nor ew livow, tardhansow loskvenydhyek, dorgrysow, orogeny po derevel menedhyow ha tektonieth plattys.

Menedh tan Olympus Mons war an planet Meurth. Effeythys veu an ledrow ma gen rewlivans, ryvers, lava ha processys leder dres an 200 milvil bledhen diwettha
Tiredh a'n planet korr Plouton ow tiskwedhes livow rew nitrojen ha tirfurvow rewi-teudhi

Testednow

golegi

Ma tus ow radna dororieth dhe niver a destednow arbednek, rag ensampel:

  • Dorfurvonieth – shap enep an Norvys
  • Dororieth istorek – an chif hwarvosow a janjyas an Norvys dres an 4.5 bilvil bledhen diwettha
  • Dowrdororieth – dowr en-dadn enep an Norvys
  • Henvilonieth (po paleontologieth)– mantedh hag istori esplegyansek bewnans
  • Menonieth (petrology po lithology) – studhyans karrygi hag aga furvyans
  • Monydhieth (mineralogy) – monyow ha gebmow (ewedh gebmonieth)
  • Godhasieth (sedimentology) – godhosow
  • Nivelonieth (stratigraphy) – studhya karrygi godhasys en gweliow
  • Dororieth menoyl – godhasow menoyl en karrygi godhasek
  • Dororieth kesweythel – plegyansow ha fowtow ha derevel menedhyow
  • Loskvenydhieth (volcanology) – menedhyow tan war an tir po en-dadn an mor
  • Seismologieth – dorgrysow
  • Dororieth ynjyoriethel – terodhesow dororiethel pekar ha dorslynkyow ha dorgrysow ha’ga effeyth war ynjynorieth civil
  • Dororieth planetek - karrygi, processys ha tirfurvow planetow erel

An Goloven Dhororiethel

golegi

Dres an bledhydnyow, ma dhe dhororydhyon klassys karrygi, hag assaya dh'aga dedhya. An sewyans ew an Goloven Dhororiethel. Gwres veu meur a'n ober en Kembra e'n 1800ow a-varr, etho henwys ew niver a amseryow dhort Kembra.

Ehednow a garrek

golegi

Karrygi a ell bos pur dhyffrans an eyl dh’y gila. Nebes anodhans ew pur galish ha nebes erel ew medhel, nebes pur gebmyn, erel pur danow. Pub karrek a wra longya dhe dri klass, tanek, godhosek ha treusfurvek.

  • Karrek danek ew karrek furvyes gen gwrians loskvenydhyek po volkanek. Gwres enjei pan vo lava war enep an Nor po magma en-ddnn enep an Nor ow yeynhe ha kaleshe.
  • Karrek wodhasek ew karrek gwres dhort godhas, hebm ew tebmigow karrek movys gen an gwens, dowr po rewlivow ha gerys dhe godha. Droppys ew an godhas avel gweli, dell ew usys en dowr war woles ryver po’n mor. Pan vo moy a wodhas bernys war bedn, an gweliow isella ew gwaskys warbarth rag gul karrek.
 
Pedn an Wlas ha Kilgoodh
 
Bronn Wenneli
 
Mappa a dhororieth Kernow
 
Mappa a delleryow men growan Kernow
 
Mappa a vatholith Kernow ha Pow Densher
 
Mappa dororiethel a diredh Lysardh

Fowtow

golegi

Pan hwer dorgrysow, karrygi a derr a-hys fowtow. Dororydhyon a dhysk istori an karrygi dre vires ort batronyow an fowtow.

Gweres

golegi

Gweres ew an stoff war an tir gwres a debmigow karrygi terrys war-barth ha del podrys. Tewedha a wra livra monyow thew dhe les tevyans plansow.

Pednrewlys gwiskansieth (stratigraphy en Sowsnek)

golegi

Ma dororydhyon owth usya tybyansow sempel rag aga gweres dhe gonvedhes an karrygi studhyes. An tybyansow a sew a veu devisys en dedhyow a-varr gwiskansieth gen Nicolaus Steno, James Hutton ha William Smith:

  1. Konvedhes an termyn usi passyes: Dororydh James Hutton a leveris "A-lebmyn ew alhwedh an termyn usi passyes". Ev a styryas bos an chanjyow a hwer lebmyn ew an kethsam chanjyow a hwarva e’n termyn usi passyes. Dororydhyon a ell konvedhes hwarvosow nanj ew milvilyow a vledhydnyow dre vires ort an chanjyow a hwer hedhyw.
  2. Gweliow gorwelyek: Res o dhe’n gweliow en karrek wodhasek bos gorwelyek po gwastas pan vons godhasys.
  3. Oos an gweliow: Res ew gweliow war woles bod kottha ages gweliow war bedn, a-der studh lebma thew oll an karrygi treylyes a-wartha dhe woles.
  4. Tewes po grow en karrek wodhasek ew devedhys dhort garrek kottha.
  5. Oos fowtow: mars eus fowt en karrek, etho an fowt ew yonka es an garrek. Ma karrygi en gweliow. Dororydh a ell gweles mars uji an fowtow ow mos der oll an gweliow, saw nebes anodhans.
  6. Mars usi karrek danek ow terri a-dreus gweliow godhasek, res ew dhe ev bos yonka es an garrek wodhasek.
  7. Oos perthynek mantedh: res ew dhe vantedhen en udn garrek bos dhort an keth oos avel an keth ehen a vantedhen dhort an kethsam karrek en teller dyffrans. E’n keth for', res ew dhe vantedhen dhort gweli karrek a is bos a-varra ages onen en gweli a-ugh.

Dororieth Kernow

golegi

An brassa radn a garrygi Kernow ew gwrys e'n Oos Dewnek, bes gnasow dororiethel moyha aswonys Kernow ew an batholithow a ven growan furvys dres an Orogeni (oos derevel menedhyow) Variskek. Woja tewedha hag usyans gen mor ha ryver, ma dhe ven growan askorrys nebes gnasow doroniethel moyha-gerys Kernow, pekar ha pedn tir Pedn an Wlas ha Bronn Wenneli. Tiredh Lysardh ew furvys a ensampel tanow a gresten geynvorek derevys. Ogas dhe'n men growan, treusfurvyes veu karrygi krag ha leysven Dewnek dhe vos kyllas.

Pur bosek veu dororieth rag diwysyans en Kernow. Ma dhe valweyth kowlwres en Kernow rag hy monow a'n Oos Brons, a-dhia nanj ew a-dro dhe 4000 bledhen bys e’n jydh hedhyw, en arbednek rag sten, kober, arsenik, arhans ha zynk. Ma balweyth rag lithiom lebmyn ogas dhe Gamborn. Fondys veu Skol Balyow Kambron en 1888, ha meur ew y hanow en kesgwlasek rag studhyans balweyth.

Emesk an monyow henwys dhort Kernow ew Logsulyanit, Kernowit, Cornwallit ha Cornubit.

Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.

  Onan a'n mil erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.