Menydh

Menydh yw godogh naturel meur a enep an Nor a'n jeves "bleyn" (Sowsnek - summit po peak) dell yw usys. Herwydh usadow, i yw serthha hag ughella ages bre. Yn fenowgh, effeythys yns i gans rewlivans drefen an hinyow yeyn kevys warnedha.

Klass	ughelder, nas doroniethel naturel
Rann a	kadon menydhyow
Synsys ynno/i	riw, korn, linen gwydh, rewliv
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Bleyn an Matterhorn

Styr menydh

Poynt ughella menydh yw gelwys bleyn. Tylleryow gerys-da yns i rag krambloryon.

• Britannica Student Encyclopedia a lever dell wra an term "menydh" styrya ughelder a moy ages 2,000 tros-hys (610 m) a-ugh nivel an mor.
• Polytechnic Student Encyclopedia a lever dell wra an term "menydh" styrya ughelder a moy ages 1,000 tros-hys (305 m) a-ugh nivel an mor.
• Ughelder savonel rag menydh yn Pow Sows yw 600 meter. Yn Pow Sows, hemm yw posek drefen lagha sowsnek dhe leverel bos tus dhe'n gwir rag kerdhes war venydhyow, mes nyns eus dhedha an keth gwir war dir nebonan aral yn-dann an ughelder na.

• 
  Menydh ughella Kembra, An Wodhva
• 
  Menydhyow an Cuiltheann yn Alban
• 
  Menydh Helvellyn yn Pow an Lynnyn
• 
  Rann a Menydh Brandon, Iwerdhon

Furvyans

Tektonieth plattys, ow tiskwedhes tylleryow furvyans kadon menydhyow pleg, stratoloskvenydh ha loskvenydh skoos

Chif erthygel: Tirfurv tektonek

Furvyans menydhyow yw gelwys orogeni (dhyworth an geryow Grek (ὄρος, óros, menydh + γένεσις, génesis, gwrians). Menydhyow yw furvyes drefen tektonieth plattys, pan vo dew blat herdhys an eyl tro'ha'y gila. Kadon menydhyow yw bagas meur a venydhyow an eyl a-hys y gila. Yma teyr chif fordh y hyllir furvya menydh:

Menydhyow pleg

Pan wrello dew blat gwaya an eyl tro'ha'y gila, (amal plat gelwys amal keskeveryel), treweythyow unn plat a way yn-dann plat aral, argerdh henwys tansugna. Pan wrello plat keynvoryek kesskwatya plat brastiryel, an plat keynvoryek a way yn-dann an plat brastiryel drefen y vos poosa. Emlow keskeveryel a yll furvya menydhyow (henwys menydhyow pleg) ha loskvenydhyow. Ensamplow yw kadon menydhyow an Andes yn Amerika Dhyghow ha gwarak enysow Nihon, keffrys ha Kylgh Tan an Keynvor Hebask. Menydhyow ughella an Nor, an Himalayas a veu furvyes gans plat Eynda ow herdhya erbynn plat Eurasi.

Furvyans horst po menydhyow stock

Menydhyow stock

War emlow dargeveryel, an dhew blat a way an eyl dhe ves ha'y gila. Nansow fols ha menydhyow gelwys menydhyow stock (po horst) yw an sewyans. Ensamplow yw nebes kadonow menydhyow yn Afrika est kepar ha Ingangani yn Zimbabwe ha'n Vosges yn Pow Frynk.

Menydhyow loskvenydhyek

Tardhans loskvenydhyow a yll furvya menydhyow yn tidro drefen keworrans nivel wosa nivel a lava po lusow. Tardhansow unnsel a lava a furv loskvenydhyow skoos, kepar ha menydhyow Hawaii ha Rewenys. Tardhansow a lusow ha lava warbarth a furv stratolokvenydhyow, kepar ha Menydh Fuji ha Cotopaxi.

• 
  Inyangani, ensampel a venydh stock
• 
  Cotopaxi, ensampel a stratoloskvenydh
• 
  Kadon menydhyow pleg, an Andes
• 
  Mauna Loa, Hawaii - ensampel a loskvenydh skoos

Onan a'n mil erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.